Spotykamy się przy bramie wjazdowej do placówki. To właśnie na terenie tego szpitala znajdują się obiekty, które ? jak określił mój przewodnik - trwają w smutnym stanie śmierci klinicznej. Zanim jednak do nich trafimy, przyglądamy się budynkowi głównemu szpitala.
- Powstał na przełomie lat 40. i 50. XX w. - socrealizm w pełnej, pałacowej krasie. Ten styl przecież z upodobaniem nawiązywał do klasyki architektury. W leśnym otoczeniu wydaje się ona nawet całkiem na miejscu, sądzę, że lepiej się w nie wpisuje niż sąsiedni Szpital Dziecięcy, zwykły blok - mówi Tomasz. - Szpital MW jako instytucja powstał w 1945 r., początkowo w Gdyni. Cztery lata później przeniesiony został do Oliwy. Z tego czasu zachowały się ciekawe, oryginalne elementy: stolarka drzwiowa, tralki schodów, zdobienia szczytów. Mamy tu zatem solidnego reprezentanta z okresu Bieruta. Szpital ma również ponurą historię związaną z grudniem 1970 r. To tutaj przywożono większość zabitych przez wojsko i milicję.
Rzeczywiście. W gęsto zarośniętym drzewami dawnym parku kryje się fantastyczny dom sprzed I wojny z charakterystycznym przeszklonym wejściem. - Jeszcze kilka lat temu mieścił się tu oddział psychiatrii, dziś budynek niszczeje. Można by w nim kręcić horrory albo robić mocno odjechane sesje ślubne - zauważa Strug. - Szkoda, że szpital, który jest właścicielem obiektu, tak pozwala mu popadać w ruinę. Takie perełki jak ta dały początek willowemu charakterowi Oliwy.
Niedaleko trafiamy na inną dawną piękność, dziś niestety psutą właśnie stawianą sporą dobudówką. - To tzw. Villa Axthof, czyli Dwór Axta, gdańskiego kupca. Pod koniec epoki Wolnego Miasta Gdańska przejęli ją nazistowscy notable, jej właściciela zsyłając do budynku stojącego niżej - na rogu Polanki i Doroszewskiego - opowiada Tomasz. - Do 1939 r. mieszkał tu Artur Greiser, znany potem jako kat Wielkopolski. Gdy przeniósł się w głąb Polski, w czasie wojny willa dalej służyła faszystom, mieszkał w niej dowódca policji i SS na Gdańsk i Prusy Zachodnie - Richard Hildebrandt (po wojnie został uznany za zbrodniarza wojennego i powieszony w 1949 r. w Bydgoszczy). Do dziś obok willi zachował się bunkier z tego czasu. Po wojnie w budynku było przedszkole wojskowe, a potem oddział psychiatryczny.
Błądząc wśród chaszczy, znajdujemy kamień dziękczynny poświęcony gdańskiemu kupcowi i przedsiębiorcy Ernstowi Claaszenowi, jego okazały dom nad morzem to dzisiejsze Muzeum Sopotu. - Trudno dziś powiedzieć, kto i za co mu dziękował. W lasach oliwskich jest zresztą więcej takich kamiennych pamiątek. Jeden z nich, leżący w Dolinie Radości, poświęcony jest ostatniemu burmistrzowi Oliwy, generałowi z czasów I wojny Erichowi Feldtkellerowi, który potem był wieloletnim prezesem Towarzystwa Upiększania Oliwy. Tworzyło ono m.in. ścieżki turystyczne w lasach, stawiało śmietniki itp. Tego typu towarzystwa działają i dziś - np. w Niemczech czy Skandynawii. U nas też by się przydało - dodaje Tomasz.
Na tyłach szpitala mieści się Dwór V, w ostatnich latach sprzedany prywatnemu właścicielowi, który elegancko obiekt restauruje.
- W latach 30. XX w. dwór razem ze stojącym naprzeciwko budynkiem z klinkierowej cegły stanowił sanatorium ZUS-u Wolnego Miasta. Oba budynki połączone były przeszklonym łącznikiem, którym pacjenci mogli się przemieszczać bez względu na pogodę - opowiada mój przewodnik. - Niestety, po sprzedaży dworu łącznik znalazł się na posesji nowego właściciela, odcinając połączenie z drugim budynkiem, do dziś służącym szpitalowi. Ten ceglany obiekt to piękny przykład architektury lat 30., z tamtego czasu zachowały się nawet oryginalne, wypukłe szyby w oknach. Niestety, od frontu ta perełka, widoczna na wielu przedwojennych pocztówkach, została współcześnie zeszpecona absurdalną dobudówką. A z czasów sanatorium pozostał też staw za dworem, służący również jako basen. Otaczające go trybuny zachowały się do dziś.
Idziemy w stronę wyjścia z terenu szpitala. Mijamy mały ceglany budyneczek z lat 30., dziś "ozdobiony" sporym banerem z napisem "Sklep medyczny", i wychodzimy na budynek przy Polanki 58.
- W tym miejscu, według znawcy dziejów Oliwy i Gdańska Franciszka Mamuszki, mieścił się Dwór VIII, choć fakt jego istnienia jest najmniej udokumentowany - kontynuuje Strug. - Nie ma natomiast wątpliwości co do istnienia siedmiu innych takich dworów w Oliwie, wszystkie powstały w pierwszej połowie XVII w. Nie wszystkie przetrwały - np. jedyną pamiątką po dworze siódmym jest osiedle nazwane VII Dwór. Po hipotetycznym ósmym też nic nie zostało, na jego miejscu stoi ten dom, który zasłynął kilka lat temu z procesu, jaki toczył się między miastem Gdańsk a niemieckimi spadkobiercami budynku. Aż do lat 60. zeszłego wieku mieszkał tu August Lipkowski (w czasie II wojny zmienił nazwisko na Lindhoff), który do 1945 r. prowadził słynną gospodę Pod Białym Jagnięciem. Lubili do niej wpadać na coś gorącego gdańszczanie udający się na pobliskie górki na sanki. O gospodzie pisał m.in. Günter Grass w powieści "Psie lata".
Strug opowiada, że po śmierci Lipkowskiego dom przejął jego szwagier, który jednak nie poradził sobie z utrzymaniem obiektu. Dom przejęło miasto, dokwaterowało najemców komunalnych, aż tu nagle, w 2002 r. odezwali się niemieccy spadkobiercy Augusta z żądaniem zwrotu budynku. Mieli rację - August Lindhoff wciąż widniał w księdze wieczystej domu. Sąd przyznał więc własność Niemcom, ale aż do dziś żaden z nich nie stawił się na "wydanie" obiektu, tłumacząc to złym stanem domu. - Najgorzej, że taka sytuacja odbija się na mieszkańcach. Płacą czynsz, a dom niszczeje, bo miastu nie opłaca się w niego inwestować - tłumaczy Tomasz.
Z Polanki skręcamy w las. Naprzeciw Szpitala Dziecięcego trafiamy na smutne pozostałości Dworu IV. - Na początku XX w. mieścił się w nim Pruski Zakład Ubezpieczeń, potem szkoła dla dziewcząt połączona z sierocińcem. Z czasów świetności dworu i otaczającego go parku pozostał pawilon leśny, strasznie dziś zaniedbany, i przeszklony punkt widokowy z widokiem na morze. Tworzące go arkady bardzo przypominają te na sopockim molo, tylko że te są okropnie zapuszczone - wzdycha znawca oliwskiej historii.
Faktycznie. Dzisiejszy punkt widokowy woła o pomstę do nieba, stanowiąc kolejną scenografię dla reżyserów horrorów. Opuszczony, pobazgrany, przygnębiającego klimatu dopełnia napis "Biblioteka" - tu niegdyś działała ta przyszpitalna placówka. W mroczny nastrój świetnie wpisuje się pobliska dawna lodownia, ukryta w zboczu wzgórza. Tomasz dodaje, że służyła też za prosektorium.
Idąc dalej ul. Polanki w stronę Oliwy, mijamy otoczony zasiekami dawny Dwór III, zwany Białym Domem. A raczej to, co na jego miejscu powstało. - Oryginalny dwór został na początku lat 80. XX w. rozebrany do fundamentów. W zamian zbudowano nowy, większy o połowę obiekt, w którym dziś znajduje się poprawczak. Stąd wysoki płot i oczywiście brak dostępu - wyjaśnia przewodnik. - Dwór III słynął z tego, że swoje dzieciństwo spędził tu Artur Schopenhauer. Schopenhauerowie byli jednymi z ostatnich patrycjuszy z najlepszych czasów Gdańska. Joanna, matka późniejszego filozofa, z żalem opisywała upadek miasta za czasów pruskich i jego stopniową zmianę w prowincjonalną, garnizonową mieścinę.
W lesie znajdujemy jedyną zachowaną pamiątkę po siedzibie Schopenhauerów i otaczającym ją wspaniałym parku - muszlę widokową zbudowaną na jednym z dawnych parkowych tarasów. - Można było w niej usiąść i podziwiać widok na zatokę Gdańską. Wtedy to musiała być petarda - emocjonuje się Tomasz. - A dziś?
Dziś wysmarowaną sprejami muszlę zaściela szkło z potłuczonych butelek, a jedyny widok to drzewa i walające się pod nimi śmieci. Morze przysłonił las i budujący się wysokościowiec Oliva Towers.
U podnóża wzgórza zwanego Zimnicą (Góra Wintera) leży pięknie odremontowany Dwór II.
Dziś gospodarują w nim siostry Brygidki, tu swoją siedzibę ma także Centrum Ekumeniczne z kaplicą, gdzie na niedzielne msze przychodzą oliwianie. Dwór można zwiedzać, wystarczy poprosić siostrę przełożoną, by zobaczyć efektowne wnętrza budynku. - Nie zawsze to wyglądało tak wspaniale - zaznacza Tomasz. - Do lat 90. był tu jeden ze sztabów Marynarki Wojennej i koszary - zamiast sióstr stacjonowali marynarze. Mieszkańcy Oliwy pewnie pamiętają wojskowe apele na placu przed dworem. Placu, który w latach świetności dworu był pięknym ogrodem.
Ale ogród zachował się też na tyłach budynku. Elegancko utrzymany, z małym stawkiem (jest nawet łódka!) i białymi ławeczkami przypomina skromniejszą wersję parku Oliwskiego. Tylko że dużo bardziej zaciszną. Jeśli więc ktoś ma ochotę na chwilę samotności, śmiało może tu zaglądać - park jest ogólnodostępny.
- Na przełomie XIX i XX w. Dwór II służył za dom opieki, dokładnie przytułek dla ubogich. Pozostałością po nim jest zamknięta dziś kaplica cmentarna. Sam cmentarz już nie istnieje - na jego części stoi archiwum IPN. Na miejscu pracowników trochę bym się bał, nie tylko teczki mogą straszyć - żartuje nasz przewodnik.
Nasza trasa dobiega końca. W pewnym momencie zdajemy sobie sprawę, że trochę wyszedł z tego szlak upiorów. Ale jak inaczej nazwać niegdyś piękne, a dziś okrutnie zaniedbane miejsca, które teraz przyciągają głównie amatorów nocnych wrażeń lub mocnych trunków. Na koniec został nam jednak Dwór I, zwany też Willą Mont Brillant, który zgodnie z nazwą śmiało można określić brylantem tej wycieczki. Odrestaurowany i otoczony starymi drzewami stanowi dziś własność Lasów Państwowych. - Jako jedyny z oliwskich dworów ma na swoim terenie zachowany oryginalny domek ogrodnika ze wspaniałą drewnianą kolumnadą. Jest też staw i niesamowity ogród z przepiękną, starą aleją lipową, a także ponad 400-letni dąb, zabytek przyrody - pokazuje Strug. - Nad stawem, wśród gęstej roślinności zachował się bindaż, czyli szpaler specjalnie przycinanych drzew - tutaj lip. Ponieważ od jakichś 20 lat nikt już ich nie przycina, wyglądają jak widmowe drzewa prosto z obrazów Beksińskiego. Prawdziwy raj dla fotografów.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze