Sama świątynia pw. św. Mikołaja zbudowana została przed 1190 r. Jej relikty odnaleziono pod gdańską Halą Targową, podczas badań archeologicznych w latach 2001-2005.
Świątynia w stylu romańskim była niewielka. W listopadzie 1226 r. spłonęła podczas najazdu Prusów. 22 stycznia następnego roku kościół został przekazany dominikanom, co uważa się za symboliczną datę początku opactwa w Gdańsku.
Już w tym czasie odbywały się odpusty św. Dominika, przybierające formę jarmarków. Przywilej urządzania odpustu nadał sam papież Aleksander IV w 1260 r. W 1308 r. opactwo zostało zniszczone przez Krzyżaków, postanowiono odbudować kościół tuż obok. Wykonano gotycki kościół w układzie halowym, który po przebudowach zachował się do dziś.
Fot. Kamil Gozdan / Agencja Gazeta
Następnie kościół stał się miejscem spotkań bractw i ław, m.in. Ławy Holenderskiej, zrzeszającej przybywających do miasta kupców holenderskich. To właśnie członkowie takich organizacji fundowali w kościele ołtarze oraz zapatrywali go w sprzęt liturgiczny. Udział bractw i ław w życiu kościoła skończył się już w roku 1577, gdy podczas wojny króla Batorego z Gdańskiem w mieście wybuchły antykatolickie zamieszki.
Po skończeniu wojny kościół św. Mikołaja powrócił do katolickich wiernych i stał się jedną z zaledwie trzech gdańskich świątyń tego wyznania.
Zmienił się w tym czasie wystrój, który z gotyckiego przeszedł na barokowy. Ze średniowiecznego wystroju kościoła zachowała się mała Pieta z początku XV w. oraz grupa ukrzyżowania, znajdująca się na belce tęczowej nad częścią prezbiterialną. Gotyckie ślady to również stalle z czarnego dębu, które w XVIII w. zostały uzupełnione zapleckami.
Do dzieł barokowych i renesansowych należy spora grupa epitafiów po pochówkach katolickiej szlachty pomorskiej. Pozostały m.in. epitafia: Jana Konopackiego (1594-1605), Johanna Joachima Posseliusa (przed 1625), Johanna Ernesta Schefflera (1663), Piotra Wyhowskiego (epitafium inskrypcyjne z okresu 1705-1713), Józefa Hercyka (epitafium inskrypcyjne z 1733).
Pojawiły się też rokokowe i barokowe ołtarze oraz ambona, chrzcielnica i ławy.
XIX-wieczna kasata klasztoru spowodowała konieczność znalezienia nowej funkcji dla kościoła i pobliskiego klasztoru. Pierwotnie miały być w miejscu dawnej reguły koszary, zaś sama świątynia pełnić funkcje kościoła garnizonowego. Ostatecznie tak jednak się nie stało, uszkodzony po wojnach napoleońskich klasztor rozebrano, zaś kościół stał się parafialnym. W 1896 r. usunięto 15 z 25 istniejących wcześniej ołtarzy, związane było to z remontem kościoła.
W okresie międzywojennym odprawiano tutaj m.in. msze w języku polskim.
W 1945 r. kościół uległ niewielkim zniszczeniom.
Są dwie wersje, dlaczego zniszczenia, obejmujące 90 proc. Głównego Miasta, w tak niewielkim stopniu objęły kościół św. Mikołaja. Pierwsza jest taka, że Mikołaj dla Rosjan jest wyjątkowym świętym i dlatego starano się nie zniszczyć kościoła pod jego wezwaniem. Druga wersja: dominikanie przekupili rosyjskich żołnierzy wódką.
Niezależnie od wersji wiadomo, że po dokonaniu napraw wrócili do kościoła dominikanie, którzy nieprzerwanie administrują świątynią do dzisiaj.
W ostatnich latach odkryto pozostałości pierwszego kościoła, którego relikty można oglądać pod Halą Targową. Tuż obok, na placu Dominikańskim, w 2006 r. archeolodzy dokonali sensacyjnego odkrycia: pomieszczeń klasztornych z XIII w., wybudowanych jeszcze w stylu romańskim. Najprawdopodobniej przestały być użytkowane po spaleniu miasta przez Krzyżaków w 1308 r. Początkowo planowano zasypać piwnice. Zebrano jednak środki i zabytkowe obiekty są już udostępnione do zwiedzania.
Fot. Kamil Gozdan / Agencja Gazeta
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
