14 września 1939 r. w godzinach wieczornych wybudowany za społeczne pieniądze i oddany do służby zaledwie kilka miesięcy wcześniej okręt podwodny ORP "Orzeł" wpłynął na redę portu w Tallinnie. Tak rozpoczęła się słynna historia krótkiego internowania i brawurowej ucieczki najsławniejszego polskiego okrętu podwodnego.
Zanim "Orzeł" pojawił się na wodach terytorialnych Estonii, jako odwód Dowództwa Floty operował w głębi Zatoki Gdańskiej, w ramach "Operacji Worek", opracowanej przez sztabowców Marynarki Wojennej niewiele przed wybuchem wojny. Jej celem była obrona Helu przed niemieckim desantem morskim. W praktyce okazało się, że "Worek", mający całkowicie defensywny charakter, uniemożliwił wykorzystanie zalet i możliwości nowoczesnych, polskich okrętów podwodnych - ORP "Orzeł", "Sęp", "Wilk", "Żbik" i "Ryś", które rozmieszczono na małym obszarze i na płytkich wodach, dodatkowo pozbawiając je roli ofensywnej. Polskie okręty były wykrywane, śledzone i atakowane przez niemieckie jednostki morskie i lotnictwo. Nie odniosły żadnych poważniejszych sukcesów bojowych, zostały za to w mniejszym lub większym stopniu uszkodzone.
Jedynym sukcesem polskiej floty podwodnej w 1939 r. było zatonięcie na minach, postawionych przez ORP "Żbik", trałowca M85. Miało to miejsce 1 października 1939 r.
Fiasko operacji "Worek" oraz coraz trudniejsza sytuacja operacyjna w Zatoce Gdańskiej sprawiły, że Dowództwo Floty wydało okrętom podwodnym rozkaz przedarcia się do alianckich portów lub w najgorszym przypadku przystani państw neutralnych. Jako pierwszy rozkaz wykonał nękany od 1 września regularnymi nalotami ORP "Wilk", który najpierw na rozkaz Dowództwa Floty zmienił sektor operacyjny z Zatoki Gdańskiej na okolice latarni Stilo. A niedługo potem, wobec kolejnych odkrywanych uszkodzeń, wyczerpywania się paliwa i niemożności jego uzupełnienia w polskich portach, otrzymał zgodę na rejs do Wielkiej Brytanii. W nocy z 14 na 15 września "Wilk" przeszedł przez cieśninę Sund - co ciekawe, mijając się dosłownie o włos z dwoma niemieckimi okrętami wojennymi, niszczycielem i torpedowcem - aby 20 września dopłynąć do Rosyth w Wielkiej Brytanii.
W czasie, kiedy "Wilk" przekraczał Sund, dowódca ORP "Orzeł", kmdr ppor Henryk Kłoczkowski, udał się do estońskiego szpitala. Domniemana choroba dowódcy, której pierwsze objawy zaobserwowano już 2 września, a która w trakcie "Operacji Worek" poważnie dezorganizowała działania okrętu, była głównym powodem zawinięcia do Tallina i w efekcie internowania najnowszej polskiej jednostki podwodnej.
Nie do końca przekonująca choroba Kłoczkowskiego sprawiła, że w 1942 r., kiedy komandor po pozostaniu w Estonii i w efekcie aresztowaniu przez NKWD po zajęciu tego kraju przez wojska sowieckie, dotarł przez Armię Andersa do Londynu, został tam postawiony przed Polskim Sądem Morskim. Mimo drugorzędnych zarzutów, sądzono go de facto za zdradę, i skazano za niedochowanie wierności żołnierskiej na degradację do stopnia marynarza, usunięcie z wojska i cztery lata pozbawienia wolności. Kłoczkowski kary więzienia nigdy nie odbył z powodu zawieszenia jej wykonywania do czasu zakończenia wojny. Po wojnie zamieszkał w USA.
Po zejściu z "Orła" Henryka Kłoczkowskiego, dowódcą okrętu został kapitan Jan Grudziński. 15 września rano Estończycy podjęli decyzję o internowaniu polskiego okrętu. Do stojącego ciągle na redzie "Orła" podpłynęły trałowiec "Sulev", awizo "Laine" oraz holownik. Kapitanowi Grudzińskiemu przekazano decyzję o internowaniu jednostki. Polecono także wprowadzić "Orła" do portu, gdzie ustawiono go rufą do wyjścia. Estończycy rozbroili załogę z broni osobistej, usunęli zamki z dział okrętu, zabrali pomoce nawigacyjne, mapy i dziennik nawigacyjny i rozpoczęli wyładowywanie amunicji i torped.
W wyniku zamierzonej awarii liny żurawika, na okręcie udało się pozostawić sześć torped.
16 września marynarze dokonali rozpoznania zwyczajów lokalnego garnizonu. Pod pozorem łowienia ryb, wysondowano głębokości dna basenu portowego. W nocy z 17 na 18 września na okręcie ogłoszono alarm bojowy. Obezwładniono strażników, przecięto kabel elektryczny zasilający okręt z sieci portowej. Zwarcie sprawiło, że w porcie zgasły światła. Odbijający okręt zerwał podpiłowane cumy. Opuszczając port, oświetlony reflektorami, "Orzeł" wszedł na falochron. Udało mu się jednak uwolnić i kontynuować ucieczkę. Głęboka Zatoka Fińska umożliwiła mu prawie natychmiastowe zanurzenie. Wkrótce zniknął pod powierzchnią wody, aby wynurzyć się 19 września.
"Orzeł" nadał otwartym tekstem radiogram do Dowództwa Floty, informując że nie posiada map i pomocy nawigacyjnych. Oprócz odpowiedzi dowództwa, w zawoalowany sposób sugerującego wpłynięcie do Helu, odebrano także radiogram z "Rysia", który zaproponował przekazanie swoich map, ponieważ poważnie uszkodzony udawał się w kierunku Szwecji. Mimo to kapitan Grudziński, w obawie przed odkryciem przez wroga, zdecydował się jednak na dalszy marsz bez map. W nocy z 20 na 21 września uwolnił także estońskich strażników, których niemiecka propaganda zdążyła już uśmiercić.
Po ucieczce z internowania, okręt nadal patrolował Bałtyk. Dopiero 7 października, dzień po zakończeniu Bitwy pod Kockiem, kończącej Kampanię Wrześniową, kapitan Grudziński wydał rozkaz udania się do Wielkiej Brytanii.
Na podstawie odręcznych map, przygotowanych przez ppor Mokrskiego, w nocy z 7 na 8 października 1939 r. "Orzeł" wpłynął w Cieśniny Duńskie. Po niezwykle dramatycznym przejściu płytkiego akwenu, okręt rozpoczął 10 października patrol bojowy w Kattegacie. Przez cały dzień nie napotkano jednak żadnego celu, podobnie jak w Skagerraku. 12 października "Orzeł" obrał kurs 253° na zachód i skierował się do punktu zbornego wyznaczonego przez Dowództwo Floty dla okrętów przedzierających się do Anglii, czyli w kierunku Rostyh, gdzie dotarł 14 października.
A jakie były losy "Sępa", "Rysia" i "Żbika"?
Bliźniak "Orła" - ORP "Sęp", już 4 września, z uwagi na poważne uszkodzenia i wyczerpanie załogi, skierował się w kierunku wód terytorialnych Szwecji, na których 17 września został internowany.
Dzień później to samo stało się z poważnie uszkodzonym okrętem ORP "Ryś".
25 września dołączył do nich ORP "Żbik".
Wraz z okrętami w Szwecji internowano prawie 190 oficerów i marynarzy. Wielu z nich z czasem zasiliło szeregi Polskiej Marynarki Wojennej na Zachodzie. 26 października 1945 r. polskie okręty podwodne wróciły ze Szwecji na Oksywie.
Spośród całej trójki najdłużej służył potem ORP "Sęp". Zanim zezłomowano go w 1972 r., zdążył jeszcze zagrać w filmie o swoim bliźniaku - ORP "Orzeł".
Źródło zdjęcia: www.facebook.com/PolishNaval/
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze