Wajda w Gdańsku: Z kamerą wśród dźwigów

Lech Wałęsa pojawi się na ekranie, ale tylko w scenach archiwalnych, np. podczas podpisania Porozumień Sierpniowych. Paweł Edelman, autor zdjęć, zapowiada, że w sekwencje fabularne wplecie archiwalne zdjęcia, które wcześniej znalazły się w "Człowieku z żelaza" i dokumencie "Robotnicy '80". - To nie może być film oparty tylko na aktorach. W archiwalnych sekwencjach pojawi się wiele postaci historycznych, uczestników tamtych wydarzeń. Te materiały, nie tylko polskie, będą wspierać film i nadawać mu prawdę - dodaje reżyser. Dziś przy gdańskim dworcu PKP ekipa filmu "Wałęsa" ma nakręcić sekwencję wydarzeń Grudnia '70. - To jest nasza najtrudniejsza scena - zapowiada Andrzej Wajda.

- To 1970 rok zadecydował o pokojowym charakterze 1980 roku. Ci ludzie, którzy wtedy ponieśli ofiarę życia, a było ich wielu, a także wielu rannych, zdali sobie sprawę, że wyjście ze stoczni powoduje największe ryzyko. Tak długo, jak są u siebie, mogą liczyć na to, że się obronią - mówi Wajda. - W 1980 roku ta pokojowa taktyka, którą Lech Wałęsa konsekwentnie prowadził, doprowadziła do zwycięstwa.

Jak mówi reżyser, na ekranie zobaczymy tylko fragment życia Wałęsy. - Bo nie wydawało nam się z Januszem Głowackim, autorem scenariusza, żeby trzeba było pokazywać i wielkość, i niepowodzenia. To jest wyjątkowy bohater naszej historii, wcześniej nie mieliśmy takiego. Chcemy więc zakończyć na prawdziwym zwycięstwie, którym była jego wypowiedź dla Amerykańskiego Senatu. Prawie jak Kościuszko...

W środę w Sali Tradycji gdańskiej Stoczni remontowej powstała scena rozgrywająca się w 1976 roku, gdy na zebraniu partyjnego aparatu ze stoczniowcami Wałęsa (w tej roli Robert Więckiewicz) po raz pierwszy postawił się władzy. - Wypowiada swoje zdanie, i to na nieszczęście o Gierku, co powoduje, że wyrzucają go z pracy - mówi Andrzej Wajda. - Dalsze konsekwencje tego kroku prowadzą go do KOR-u, do sprzeciwu i zrozumienia sytuacji robotników w Polsce. To jego pierwszy odruch niekontrolowany, ale z głębi serca - podkreśla reżyser.

W stoczniowej sali ponad setka statystów ubranych w drelichy, fartuchy i kaski zajmuje miejsca na równo ustawionych krzesłach.

Magdalena Biedrzycka, kostiumograf: - Sceny masowe w naszym filmie ogołociły z zapasów wszystkie, czyli raptem dwa, magazyny kostiumów w Polsce.

Przed statystami wielki gipsowy Lenin i stół prezydialny zasłany zielonym suknem. W tle hasło "Naród z partią. Partia z narodem". Stół trochę się chwieje, przed ujęciem scenograf donosi podpórkę.

Za stołem Wojciech Kalarus (przez lata aktor Teatru Wybrzeże) jako przewodniczący komórki partyjnej.

Planem kieruje Michał Piłat, drugi reżyser. - Palacze gdzie są? - pyta statystów. Kilka osób podnosi rękę.

- Papieroski dla tych panów - zarządza. - Zapalamy, bardzo proszę!

W sali robi się siwo. To podoba się operatorowi. - Zaciągamy się głęboko. Ziejemy! - zachęca drugi reżyser.

- Chciałbym się odnieść do was jako do zmechanizowanego batalionu armii pokoju - przemawia przewodniczący (Kalarus). Znudzeni stoczniowcy w oparach dymu słuchają wystąpienia o potrzebie wsparcia protestów dokerów z Brazylii i farmerów z Australii. - Tam proletariat musi codziennie walczyć o swoje prawa - ciągnie przemowę.

Ale gdy popierany przez partię kadłubowiec Czesław Mijak (w tej roli Piotr Probosz) proponuje, "byśmy sami z własnej woli nałożyli na siebie kary finansowe", pierwszy wyrywa się z sali Wałęsa.

- Co, mamy sami siebie okradać? Dobrowolnie? Jaka zła praca? To Gierek nie dotrzymał obietnicy, oszukał naród! Robi co chce i nie pyta klasy robotniczej! - wykrzykuje Więckiewicz, perfekcyjnie naśladując intonację i gesty Wałęsy.

Za chwilę dubel, bo za mało "stoczniowców" przygląda się mówiącemu Wałęsie. Więckiewicz identycznie powtarza kwestię. Nawet zacina się w mowie tak samo jak pierwowzór.

Osoby, które obserwują go przy pracy, mówią, że to obsadowy strzał w dziesiątkę. Że perfekcyjnie wchodzi w rolę.

Wajda: - Nie mnie to oceniać. Największa trudność polega na tym, że nasz bohater żyje i chcielibyśmy, by też zaakceptował naszą pracę, niezależnie od widowni. Ale jestem spokojny, że zobaczy artystę, który jest porywający. Wydobywa z Wałęsy jego najbardziej charakterystyczne cechy, potrafi stworzyć iluzję sposobu jego mówienia. To jest najtrudniejsze. Patrzę z radością, jak ta rola powstaje - mówi zadowolony.

Za chwilę kolejny dubel, bo statyści za nisko podnoszą ręce w głosowaniu. I jeszcze jeden - operator chce widzieć uniesione ręce na tle hasła "Chcemy lepiej żyć - lepiej pracujmy".

I następna powtórka, bo filmowy Mijak za szybko podnosi rękę.

Wajda: - Mijak jest człowiekiem, z powodu którego Lech zostaje aresztowany. Ale Lech jednocześnie widzi, że to człowiek pozbawiony świadomości i skrzywdzony. Okazuje się, że w zakładzie nie ma masek ochronnych, że ci, którzy piaskują statki, mają twarz pokrytą odpryskami od metalu. I Lech próbuje coś załatwić z dyrekcją, ale dyrekcja nie jest tym zainteresowana, bo zajmuje się polityką.

Piotr Probosz: - Czesław Mijak występuje razem z czwórką dzieci i żoną. To bardzo ubogi człowiek. Stoczniowiec, który raz jest z Wałęsą, a raz nie, bo jest w ciężkiej sytuacji.

- Dla Wałęsy mamy kilka wąsów. Bo z biegiem lat zmieniał się ich kształt i kolor - mówi charakteryzator Waldemar Pokromski, który na planie filmu Andrzeja Wajdy dba o wygląd Roberta Więckiewicza.

Tomasz Matraszek, charakteryzator: - Każdy wie, że Robert Więckiewicz różni się dość znacznie wyglądem od Lecha Wałęsy i trzeba użyć najnowszych metod i efektów specjalnych, aby go do Wałęsy upodobnić. Musimy więc pogrubiać twarz, dorabiać fragmenty włosów, oczywiście wąsy. Dochodzi jeszcze zmiana charakteru linii brwi i nieinwazyjna korekta nosa.

Ale to Waldemar Pokromski nie odstępuje aktora na krok. Przed i po każdym ujęciu sprawdza, czy nie odkleiły się wąsy, baczki, czy doczepione włosy nad karkiem są na swoim miejscu. Poprawia kołnierz drelicha. - Ale pamiętajmy, że Robert Więckiewicz nie jest kopią Wałęsy. On gra Wałęsę - podkreśla.

To Pokromski obciął włosy Agnieszce Grochowskiej, która gra Danutę Wałęsę. Dla aktorki, która zagrała w głośnym "W ciemności" Agnieszki Holland i "Warszawie" w reżyserii jej męża Dariusza Gajewskiego, piękne długie włosy były dotąd znakiem rozpoznawczym. Teraz już nie są. Dla potrzeb "Wałęsy" musiała je ściąć, bo Danuta Wałęsa zawsze miała krótkie. A peruka wyglądałaby niedobrze.

Jak mówi kostiumograf Magdalena Biedrzycka, stworzenie kostiumów do filmu fabularnego o żyjących bohaterach wcale nie jest łatwe. - Rodzina pana Wałęsy była w pierwszej połowie lat 80. chyba najczęściej fotografowaną rodziną na świecie. Te zdjęcia stanowią dla mnie doskonały materiał wyjściowy, ale przecież nie robimy dokumentu, więc mogę sobie pozwolić na pewną własną koncepcję. Jednak jest pewien problem: nasz film zaczyna się w roku 1970 i tu mogę się oprzeć tylko na swojej wiedzy o tych czasach, sytuacji społecznej i finansowej naszych bohaterów.

Natomiast - jak mówi Biedrzycka - odtworzenie mundurów zomo i milicji nie jest wcale trudnym zadaniem. - Mamy dokładną dokumentację zdjęciową: oficjalną i nieoficjalną z tamtych wydarzeń. Wesprze nas firma specjalizująca się w szyciu mundurów i uniformów oraz zapaleńcy z grup rekonstrukcyjnych. Okazuje się, że istnieją ludzie, których bawi przebieranie się np. za oddziały ZOMO i posiadają naprawdę wiarygodne wyposażenie.

20 stycznia, po zakończeniu gdańskich zdjęć, ekipa wróci do warszawskiej wytwórni, gdzie będzie pracować do końca lutego. Potem rozpocznie się montaż. Wiosną filmowcy wrócą do Gdańska nakręcić sceny rozgrywające się w sierpniu 1980 roku.

Wajda: - Ale nie będziemy czekać do sierpnia. Potrzebne nam tylko, aby drzewa się trochę zazieleniły.

Korzystałam z materiałów prasowych Akson Studio, producenta filmu