Wycinanie stoczni Gawronem. "Nie musimy wydawać miliarda"

Nowy szef resortu obrony Tomasz Siemoniak zaczął swoje urzędowanie od finansowego prześwietlenia przyszłych wydatków inwestycyjnych na Marynarkę Wojenną. Zrezygnował z remontów kilku jednostek, na których mogłyby - przynajmniej częściowo - zarobić polskie stocznie, w tym Stocznia Marynarki Wojennej w Gdyni. Ponad 500 mln zł zaoszczędził na remontach fregat "Pułaski" i "Kościuszko", które w latach 90. dostaliśmy od Stanów Zjednoczonych oraz 150 mln zł na modernizacji postradzieckich okrętów typu Tarantula. Jednak największe finansowo cięcia wiążą się z programem polskiej korwety typu Gawron. Tę buduje od 2002 roku Stocznia Marynarki Wojennej. Minister ogłosił, że by ją dokończyć, trzeba by wydać jeszcze miliard złotych. To koszt wyposażenia jej w nowoczesne systemy nawigacji i uzbrojenia. Do tej pory Ministerstwo Obrony Narodowej, finansującej jej budowę, wydało ponad 400 mln zł. Za te pieniądze udało się zwodować kadłub z napędem. Byłby to najnowocześniejszy okręt bojowy Marynarki, której większość jednostek, delikatnie mówiąc, lata świetności ma już za sobą, a nie brakuje opinii, że grozi jej utrata zdolności bojowych.

W tym kontekście minister jednak się waha. W media poszła jednak informacja o zainteresowaniu prokuratury sensownością wydawania pieniędzy na Gawrona. Kiedy minister podejmie decyzję o losach Gawrona?

- To kwestia raczej najbliższych tygodni, a nie miesięcy - powiedział w grudniu po rozmowie z ministrem skarbu.

Siemoniak stwierdził wtedy: "Dziś wycofanie się oznacza, że za 402 mln zł będziemy mieć tylko najdroższą morską motorówkę świata. Bo trzeba ją jeszcze uzbroić i zainstalować systemy elektroniczne".

Minister nie wypowiedział się jednoznacznie, czy zamierza zatrzymać w ogóle program budowy korwety. Bardzo możliwe, że rozważa alternatywę, która nie musiałaby się z tym wiązać.  Według eksperta od spraw morskich Marka Błusia możliwe jest przeniesienie jej budowy do innych polskich stoczni.

- Gawrona mogłaby dokończyć Stocznia Północna z grupy Gdańskiej Stoczni Remontowej - twierdzi ekspert.

Błuś jest zwolennikiem uruchomienia Gawrona nawet bez docelowego uzbrojenia. Jego zdaniem to nic nadzwyczajnego, bo takie rozwiązania wybierają bogatsze od Polski kraje.

Janusz Walczak, ekspert wojskowości, były oficer Marynarki Wojennej, wolałby dokończenie polskiej korwety wersji z pełnym uzbrojeniem. Dlatego podoba mu się ministerialny pomysł rezygnacji z remontu "amerykańskich" fregat służących w polskiej MW. O tym, że są one przestarzałe i że wymagają ciągłej modernizacji, "Gazeta" pisała kilka lat temu, kiedy wchodziły do służby pod polską banderą.

- Rezygnując z wydania pieniędzy na fregaty, mielibyśmy akurat te kilkaset milionów na dokończenie Gawrona - twierdzi Walczak. - No i koszty funkcjonowania korwety są dużo niższe niż fregat - ludzi i paliwa. Wystarczy przypomnieć sobie, że na każdej fregacie służy 230 osób, a na korwecie takiej jak Gawron 90.

Każda decyzja ministra będzie jednak najprawdopodobniej gwoździem do trumny Stoczni Marynarki Wojennej. Spółka należąca do podlegającej Ministrowi Skarbu Państwa rządowej Agencji Rozwoju Przemysłu jest obecnie w stanie upadłości likwidacyjnej. Sąd podjął decyzję o takiej formie w kwietniu ub.r. po tym, jak przez dwa lata szefostwu zakładu nie udało się porozumieć z kilkuset wierzycielami zakładu. Likwidacja oznacza nie tylko utratę pracy przez kilkusetosobową już załogę, ale może też nieść za sobą likwidację specyficznego militarnego potencjału stoczni. Gawron przez lata był kroplówką, która przez lata je podtrzymywała. Jednak był też kulą u nogi, bo pieniądze z budżetu państwa płynęły na jego budowę nieregularnie. Stocznia zainwestowała bowiem w przygotowanie do jego produkcji licząc, że koszty inwestycji zostaną zamortyzowane przychodami z planowanej pierwotnie serii korwet.

- Korweta jest droga, bo jest długo budowana - twierdzi Walczak. - Nie można jej budować beznakładowo tak jak to było na przykład w 2009 roku, albo za 19 mln z zamiast 200 mln, tak jak to było w 2010 roku. Od 2005 roku nie mogliśmy się zdecydować, czy ją budować. Tu na równi winna jest Marynarka Wojenna, jak i Ministerstwo Obrony Narodowej. Okręt już dawno powinien być w linii.

Zarówno Walczak, jak i Błuś zgadzają się, że dokończenie Gawrona takie lub inne jest potrzebne. Podobnie jak wyspecjalizowana stocznia. Wymagają tego nie tylko potrzeby obronności, ale i gospodarki kraju. Trzeba tylko szukać nowej formuły działania zarówno stoczni, jak i okrętu.

- Trzeba zacząć od takiej banalnej rzeczy jak strategia obronności i strategia bezpieczeństwa. Są zapisane w dokumentach, które muszą realizować decydenci - twierdzi Walczak. ? Jeżeli chcieliśmy być w NATO, to musimy wypełniać wynikające z tego zobowiązania. Wśród tych zadań są zdolności ekspedycyjne morskie, które zakładają przetransportowanie wojsk lotniczych i lądowych. M.in. musimy móc przetransportować brygadę żołnierzy z wyposażeniem. Jak mamy ochronić taki konwój np. do Afryki. Niedługo będziemy też importować gaz z Kuwejtu i czym sobie go ochronimy. Choć Kuwejt pewnie z chęcią sprzeda nam gaz ze statkami i ochroną. No i jeszcze jedno - 75 proc. towarów w naszych sklepach jest sprowadzanych drogą morską. Ktoś musi zapewnić ochronić ten transport, dbając choćby o bezpieczeństwo cieśnin duńskich.

Błuś sugeruje inne rozłożenie akcentów. Nieskupianie się na dalekomorskich konwojach i ochronie duńskich cieśnin, a raczej na wspieraniu obronności Litwy, Łotwy i Estonii.

Jak w tym ma się odnaleźć Stocznia Marynarki Wojennej? Czy warto podtrzymywać jej byt?

- Trzeba zmienić formułę, bo zrobiono błąd, czyniąc ją zakładem działającym na zasadach czysto ekonomicznych. Wyspecjalizowany zakład dla obsługi wojskowej nie ma na rynku racji bytu, w sytuacji kiedy jedyny jego klient ogłasza rynkowe przetargi. Może warto, żeby zdecydował się na wieloletni kontrakt tak jak w USA na obsługę i produkcję.

Ciekawym rozwiązaniem, które zwiększa efektywność takich firm, dysponują Francuzi.

- Ministerstwo nie płaci za remonty, ale za czas, kiedy okręt jest w linii. Stoczni opłaca się więc pracować szybko, a jak trzeba, to ekipy remontowe wysłać na okręt śmigłowcami - mówi Walczak.

Zdaniem Błusia warto się zastanowić, czy zrestrukturyzowanej i odchudzonej stoczni nie wcielić do Marynarki Wojennej.

SŁAWOMIR SOWULA: Nowy szef Ministerstwa Obrony Narodowej Tomasz Siemoniak w niedawnym wywiadzie dla "Gazety Wyborczej" zastanawia się, czy dokończyć budowę korwety "Gawron". Bez niej szans na przeżycie raczej nie będzie miała Stocznia Marynarki Wojennej, ludzie stracą pracę, gospodarka pewne dosyć chyba ciekawe zdolności wytwórcze. A z drugiej strony, miliard trzeba jeszcze dołożyć. Budować korwetę czy nie?

Marek Błuś: Sprawę "Gawrona" i SMW trzeba rozdzielić, te dwa byty wcale siebie nie potrzebują, mogą i powinny istnieć osobno. Dokończenie budowy korwety należałoby powierzyć innej stoczni. Poradzi sobie z tym Remontowa Shipbuilding, jak się teraz nazywa Stocznia Północna. Stocznia "Gryfia" ze Szczecina niedawno zakończyła budowę serii patrolowców dla dwóch formacji norweskich - straży wybrzeża i morskiego oddziału wojsk obrony terytorialnej. A unikalne zdolności wytwórcze SMW w dziedzinie budowy kadłubów można przenieść do innego zakładu - maszyny i ludzie są mobilni. Bo te zdolności trzeba chronić, choćby po to, żeby mieć co wnieść do przyszłych projektów międzynarodowych.

Najbardziej niesmaczna w tym, co mówisz, jest kwota miliarda złotych, którą wymyślono, żeby epatować opinię publiczną. Miliard jest potrzebny na uzbrojenie tego okrętu do standardu zimnej wojny, a przecież ta wojna się skończyła. Natomiast samo pytanie "budować czy nie" jest źle postawione, bo okręt jako tak zwana platforma jest już zbudowany, trzeba go tylko wyposażyć i uzbroić choćby "chałupniczo" w demobil z wycofanych okrętów.

Minister Siemoniak wyśmiewa koncepcję "Gawrona" jako superdrogiej motorówki, czyli kadłuba ze słabym uzbrojeniem, którą lansują zwolennicy dokończenia budowy choćby w takiej formule. Ty bronisz takiej koncepcji, pokazując w kilku swoich felietonach, jak można inaczej potraktować okręt marynarki wojennej. Dlaczego?

- Przypadki wykańczania okrętów na raty wcale nie są rzadkie. Pomijając odwieczne problemy budżetowe, niedawno pojawił się brak pewności, w co je uzbrajać, jeśli służą teraz do uprawiania nowoczesnej "polityki kanonierek". Myśli się więc na przykład: może haubica zamiast armaty? Poza tym postęp techniki jest tak szybki, że opłaca się - moim zdaniem - czekać na upowszechnienie dronów, czyli zdalnie sterowanych nosicieli uzbrojenia. Przykładów w tej dziedzinie jest wiele - flagowy okręt duńskiej marynarki, Absalon, cztery razy większy od Gawrona, wszedł do służby w 2004 roku z jedną armatą, a później część uzbrojenia otrzymywał z wycofywanych jednostek typu Stanflex. Mamy podobny kazus w Polsce - ORP Kaszub jest w służbie od 1987 roku, armatę dziobową nosi dopiero od 1992 roku, a rakiet przeciwlotniczych nie otrzymał do tej pory. To źle, ale czy to powód do darcia szat?

A jakich interesów bezpieczeństwa czy ekonomicznych powinna bronić polska Marynarka Wojenna? Napisałeś w jednym ze swoich felietonów: "Oczywiście, jeśli zamorskich interesów broni się w układzie sojuszniczym, to nie wszyscy członkowie paktu muszą wystawiać wszystkie rodzaje wojsk. Można się umówić, że jedni dadzą flotę, drudzy lotnictwo, a inni piechotę. Być może z zasady ekonomii sił - jednej z podstawowych zasad sztuki wojennej (sztuka wojenna obowiązuje wojsko także w czasie pokoju!) - wynika, że Polska nie powinna utrzymywać ani wystawiać do sojuszy, ani tym bardziej rozwijać Marynarki Wojennej. Być może na bezpiecznym Bałtyku wystarczy straż graniczna i zmarynizowany pododdział saperów. Być może powinniśmy pogodzić się z faktem, że geopolitycznie jesteśmy "północnymi Czechami". Inni eksperci mówią, że powinniśmy konwojować gazowce z Kataru i twardo realizować sojusznicze zobowiązania w NATO.

- Właśnie, debata o ?Gawronie? nie ma tła w formie przekonania, do czego nam Marynarka. Każdy mówi na ten temat, co mu w duszy gra, bo politycy do dzisiaj nie określili, jakie Polska ma morskie interesy oprócz stada ryb w Bałtyku. Wolno i mnie pohasać. Zwróć uwagę - sojusz wojskowy to jest swego rodzaju umowa handlowa o wymianie usługi, jaką jest bezpieczeństwo. Zwykle są w tym biznesie kraje z przewagą eksportu nad importem i odwrotnie.

My jesteśmy w tej drugiej grupie, więcej bezpieczeństwa bierzemy, niż dajemy innym i w związku z tym pojawiają się pytania ? czy ten rodzaj kredytu jest niewyczerpany? Czy gdzieś płacimy ukryte procenty? Jak to wpływa na naszą pozycję międzynarodową; i tak dalej.

Sądzę więc, że powinniśmy jednak zmniejszyć ten deficyt (bo znieść się go raczej nie da), a to wymaga dysponowania także ruchomymi środkami walki i transportu. Oczywiście, nie jesteśmy "północnymi Czechami", a nasi sojusznicy na północy są w położeniu podobnym do wyspiarskiego. Trudno, żeby kraj leżący na ich zapleczu zupełnie nie miał środków do zbrojnej, szybkiej przeprawy przez morze. Bezpieczeństwo Estonii i Łotwy to jest prawdopodobnie nasz najważniejszy zamorski interes, więc potrzebujemy tego "Gawrona", choćby do tego, żeby z Estończykami i Łotyszami ćwiczył i składał tam często wizyty.

De facto proponujesz też inną formułę Marynarki Wojennej - albo nawet wręcz funkcjonowania w jej ramach różnych morskich służb cywilnych. W polskich realiach brzmi utopijnie.

- To brzmi utopijnie, bo Polska jest krajem reformatorsko ociężałym. W krajach zachodnioeuropejskich i skandynawskich reformy marynarek wojennych i administracji morskich poszły bardzo daleko.

Zwykle chodzi o różne formy łączenia potencjałów. W Polsce, przy naszej skali tych potencjałów i potrzeb, trzeba zastanowić się, czy potrzebujemy osobnej floty dla straży granicznej albo osobnej służby ratownictwa ekologicznego. W Danii, szaleńczo reformatorskiej, tym ostatnim zadaniem zajmują się teraz 16. i 17. dywizjon marynarki, a 15. dywizjon stanowią lodołamacze. Takie zmiany wymagają rzetelnych rachunków, a w braku wolności i przejrzystości nie można skontrolować tego, co korporacje urzędników podają nam do wierzenia. Właśnie tak, jak z tym "Gawronem" za miliard.

A w jakiej formule powinna istnieć Stocznia Marynarki Wojennej - jedni mówią, że jednak wspierana przez państwo, czy to kontraktami, czy dotacją, inni postulują, by sama sobie radziła na rynku.

- W zapomnianej u nas formule arsenału, czyli organizacyjnej części Marynarki - oczywiście po odchudzeniu. Najlepiej zarządzana SMW nie poradzi sobie na rynku, bo jej naturalny, militarny rynek zbytu jest za mały, bo musi dla niego utrzymywać rożnego rodzaju specjalistyczne potencjały. Owszem, może dorabiać remontami statków cywilnych, ale jest to sektor coraz trudniejszy, gdyż wiele stoczni produkcyjnych się przebranżowiło i wykonuje właśnie remonty. Wiele małych flot wojennych funkcjonuje z bazą-arsenałem i nie staniemy się wyjątkiem z takim rozwiązaniem.

* Marek Błuś jest dziennikarzem i publicystą, ale lub przede wszystkim też kapitanem żeglugi wielkiej. Przez lata współpracował m.in. "Głosem Wybrzeża" oraz "Gazetą Morską", gdańskim dodatkiem do "Gazety Wyborczej". Zasłynął swoimi badaniami przyczyn zatonięć polskich statków, m.in. jachtu SY Bieszczady staranowanego na Morzu Północnym przez tankowiec, a szczególnie katastrofy promu "Jan Heweliusz" 14 stycznia1993 roku. Opisywał sprawy sądowe, zarzucił matactwa przedstawicielom Prokuratury Okręgowej w Gdańsku i Izby Morskiej w Gdyni.