Ośrodek Kultury Morskiej zaprasza. Gdańska odpowiedź na Centrum Kopernika

- Wyróżnia nas przede wszystkim niezwykła wystawa. Nietypowa, bo interaktywna - w myśl zasady: ''przyjdź, zobacz, dotknij'' - mówi Jerzy Litwin, dyrektor gdańskiego muzeum. - Niewiele instytucji w Polsce może pochwalić się taką ekspozycją. Stworzyliśmy ją przede wszystkim do najmłodszych, chociaż zapewniam, że i starsi będą się tu dobrze bawić.

Nowy Ośrodek Kultury Morskiej zlokalizowany jest nad samą Motławą, tuż obok Żurawia. Sześć kondygnacji, w sumie 4,7 tys. mkw. powierzchni użytkowej, gigantyczne przeszklone ściany z widokiem na rzekę i wyspę Ołowiankę, wielkie wiszące na stalowych linach w holu łodzie (prawdziwe eksponaty muzealne), które odwiedzający Ośrodek mogą obejrzeć sobie dosłownie z każdej strony. Zdecydowanie: Ośrodka nie da się nie zauważyć! I chociaż początkowo architektoniczne plany przeszklonego budynku budziły pewien opór wśród miłośników miasta, to nowoczesna siedziba świetnie wkomponowała się w zabudowę Długiego Pobrzeża. - Dzisiaj ten budynek wygląda jakby stał tu od zawsze - mówi Maria Dyrka, wicedyrektor muzeum.

Maria Dyrka, wicedyrektor muzeum: - Od samego początku zależało nam, żeby stworzyć taki program, który będzie ciekawy, inny od tego, co oferują klasyczne muzea. Pamiętam, że kiedyś ktoś mnie zapytał, czy to będzie muzeum XXI wieku? Odpowiedziałam: - Oczywiście, chcemy przecież nadążać za czasem! Wystawa interaktywna to świetny sposób, żeby pokazać, że można dążyć do wiedzy przez zabawę. Tutaj uczymy się o prawach rządzących życiem na morzu, zapoznajemy z prawami rządzącymi życiem na statku i w porcie, poznajemy tajemnice podwodnych badań archeologicznych. To wszystko jest realizowane za pomocą bardzo prostych środków przekazu i zaawansowanych technik. To taki trochę nasz mały Kopernik [Centrum Nauki w Warszawie - przyp. red.] - chociaż do Kopernika nawet nie chcemy się porównywać. Wystawa jest skierowana przede wszystkim do dzieci i młodzieży szkolnej. Choć?kiedy niedawno w ośrodku zorganizowaliśmy specjalną wizytę dla rodzin pracowników muzeum to muszę powiedzieć, że dorośli też się przednio bawili.

Będzie można przeprowadzać doświadczenia, pooglądać znaleziska pod mikroskopem, dowiedzieć się, dlaczego taka a nie inna metoda konserwatorska została zastosowana. Muzeum dysponuje bardzo nowoczesnymi urządzeniami do konserwacji wraków oraz dokumentacji znalezisk - możemy nawet tworzyć wizualizacje w 3D.

Basen ma siedem metrów długości i wypełniony jest wodą. Na brzegach basenu znajdują się specjalne stanowiska, z których za pomocą specjalnych wajch samemu można sterować kołyszącymi się na wodzie modelami. Warto uważać na pozostałe jednostki, bo o zderzenie nietrudno.

Łodzie - część wyeksponowana została już w holu. Jednostki są zawieszone na stalowych linach, zwiedzający mogą dzięki temu obejrzeć je z każdej właściwie strony. Na tych, którzy chcą więcej, czeka osobna wystawa na drugim piętrze. Muzeum w swoich zbiorach posiada niemal pół setki oryginalnych łodzi i około 80 modeli. To unikalne łodzie ludowe z całego świata, m.in. z Azji. Afyki, Ameryki Południowej. Do dziś używane są w poszczególnych rejonach świata.

W środku na gości czekają: trzy sale wystawowe, pracownie - np. plastyczna, laboratoria, sale do zajęć i ogólnodostępna pracownia konserwatorska na parterze. Największe emocje wzbudza sala interaktywna z wystawą "Ludzie - statki - porty". Tutaj przy każdym z 60 stanowisk można się nieźle zabawić: dotknąć, pokręcić, potrząsnąć. I jeszcze na przykład odbyć wirtualną podróż żółtym batyskafem do zatopionego na dnie Bałtyku wraku.

- Można zanurzyć się tysiąc metrów pod poziom morza i sterując kamerą przybliżać się i oddalać od wraku, a nawet przez dziurę po torpedzie zajrzeć do środka - opowiada Przemysław Węgrzyn z Wydziału Edukacji Centralnego Muzeum Morskiego. A także popływać, bo w sali znajduje się też np. długi na siedem metrów basen, gdzie za pomocą przycisków można sterować modelami łódek i wejść na kapitański mostek. A tam chętni mogą nawet nadać sygnał S.O.S. alfabetem Morse?a. To też jedyna wystawa, w której obowiązuje limit miejsc - Jednocześnie w sali może przebywać 50 osób, w zbyt dużym tłoku zwyczajnie nie będzie zabawy - tłumaczy Krystyna Stubińska, kierownik Działu Edukacja.

Na trzecim piętrze mieści się wystawa przedstawiająca bałtyckie wraki. Tu nie tylko można obejrzeć wydobyte z dna morza fragmenty statków i ich ładunków, ale i zadbać o doznania sensoryczne, których dostarczy drewniana skrzynia z "zapachami z wraków" (jak: zjełczałe masło, dziegieć, czosnek).

Maria Dyrka: - Przede wszystkim spełnia rolę muzeum otwartego - pozwala na wgląd w pracę muzealną "od kuchni". Tu można wiele rzeczy dotknąć, poeksperymentować. Tego inne placówki nie mają. My się nie zamykamy na ludzi. Nawet nasz budynek został tak zaprojektowany, żeby można było zajrzeć do środka. Pracownię konserwatorską można podejrzeć przez szklany sufit albo przeszklone ściany - to dobrze widać szczególnie od strony ul. Tokarskiej. Postawiliśmy tutaj także duże akwarium, w którym zostały umieszczone autentyczne, czekające na renowację części wraków. Wokół będą pływać ryby.

To pierwsze muzeum w Gdańsku budowane od podstaw, bo zawsze są jakieś adaptacje placówek już istniejących. Tutaj wcześniej znajdował się Skład Kolonialny, budynek o starej konstrukcji, zbudowany jeszcze w czasach PRL-u. Nie opłacało się go remontować, lepiej było zburzyć i zbudować Ośrodek od podstaw. Dzięki temu mogliśmy narzucić architektom własne kryteria, założenia. Kiedy zburzyliśmy Skład - zostały przeprowadzone prace archeologiczne, wybrany Generalny Wykonawca. Ośrodek budowaliśmy dwa lata. Myślę, że osiągnęliśmy świetny efekt: współczesna forma architektoniczna idealnie wpisała się w zabytkową strukturę miasta. Powstał obiekt bez barier - dostępny dla osób niepełnosprawnych, zgodnie ze standardami unijnymi - Ośrodek z przeszklonymi ścianami, windami, galeriami i kładkami dla zwiedzających. Nie pomylę się jeśli powiem, że mamy najpiękniejszy widok na Pobrzeża.

Tu nie jest tylko szkło, ono jest przeplatane gotycką cegłą. Rok ją wybieraliśmy, żeby efekt końcowy był należyty, cegły musiały mieć odpowiedni rozmiar. Dobieraliśmy fugi, żeby były w odpowiednim kolorze i właściwie podcięte, tak żeby promienie słoneczne załamywały się i wydobywały tę elewację. Myślę, że to się udało. Wciąż powtarzam, że ten budynek wygląda jakby stał tu od zawsze, ładnie się we wszystko wkomponował. A dzięki szklanej elewacji także nasza ekspozycja w holu - czyli podwieszone na stalowych linach stare łodzie - jest ładnie widoczna także z zewnątrz. Już samo to zaprasza mieszkańców Trójmiasta czy regionu, turystów z Polski, ale i z całego świata: - Wejdź, zobacz, tu jest coś fajnego!

Grant, który otrzymaliśmy w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego to najwyższy grant w sektorze kultury, jaki został przyznany w Europie. 7 mln. euro. Jesteśmy dumni, że nasz projekt został zauważony i tak wysoko oceniony. Jak już wspominałam, ośrodek powstał od podstaw. Ale nie ubiegaliśmy się o dofinansowanie na realizację budowy, najpierw opracowaliśmy program, który przedstawiliśmy. Podkreślaliśmy: - Mamy takie wspaniałe zbiory, ale nie mamy ich gdzie pokazywać, ośrodek jest potrzebny. Zadziałało! Z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Kulturowego otrzymaliśmy 4 mln zł, miasto dołożyło kolejne dwa. Warto jednak podkreślić, że cały projekt realizowany był w partnerstwie polsko-norweskim. Zresztą naszym partnerem jest Muzeum Morskie w Stavanger - na naszej stronie internetowej można znaleźć wirtualną wystawę, którą przygotowaliśmy wspólnie.

Gdańskie muzeum rezyduje głównie nad rzeką, choć sięga i poza Trójmiasto (przykład: Muzeum Rybołówstwa w Helu). Pozostańmy jednak w centrum Gdańska: główna siedziba placówki od 1989 r. mieści się w zabytkowych Spichlerzach na wyspie Ołowianka. Można tu zobaczyć wystawy stałe - jak choćby "Galeria Morska", która jest jedyną w kraju stałą ekspozycją malarstwa marynistycznego - i czasowe. Prawdziwą jednak gratką dla tych, którzy chcieliby się choć przez chwilę poczuć niczym wilki morskie - jest możliwość postawienia stopy na pokładzie prawdziwego statku. "Sołdek" to muzeum na stałe zakotwiczone na Motławie. Ma długą historię: rudowęglowiec (statek służący do przewozu ładunków masowych, m.in. rudy i węgla) to pierwsze dzieło powojennego przemysłu stoczniowego. Statek zsunął się z pochylni Stoczni Gdańskiej w 1948 r. Jego patronem został Stanisław Sołdek, traser ze Stoczni Gdańskiej - w ten sposób władze postanowiły docenić przodownika pracy. Matką chrzestną "Sołdka" była żona Stanisława - Helena. Przez 31 lat "Sołdek" odbył 1379 podróży, cumował w 60 portach, przewiózł 3,6 mln ton ładunku. - W kwietniu 1981 r., po przeholowaniu ze Szczecina do Gdańska, "Sołdek" został oficjalnie przekazany muzeum przez ówczesnego właściciela: Polską Żeglugę Morską - mówi Jerzy Litwin, dyrektor gdańskiego muzeum.

Duża część statku zachowana została dokładnie w tym stanie, w jakim była, kiedy pływał po morzach i oceanach - oryginalne wyposażenie mają kajuty marynarskie, oficerskie czy mesy, do zwiedzania zaadaptowana została również ładownia. Dlatego jeśli ktoś po wizycie w Ośrodku Kultury Morskiej będzie miał energię na dalsze zwiedzania, warto wsiąść na pokład promu ?Motława? (kursuje między Żurawiem a Ołowianką co 15 min., między godz. 10 a 16.05), który pomoże nam się dostać na "Sołdka".

Będąc w OKM można też odwiedzić sąsiedni budynek, czyli znany z gdańskich pocztówek i fotografii Żuraw. Bo tu, w jednej z najbardziej symbolicznych dla miasta budowli także mieści się oddział morskiego muzeum. Krótko o historii obiektu: Żuraw to najstarszy zachowany dźwig portowy w Europie. Mechanizm dźwigowy umieszczony jest między dwiema ceglanymi basztami - pełniły one funkcję obronną, w ich murach do dziś można dostrzec otwory strzelnicze. W środku Żurawia znajdują się dwie pary połączonych wałem kół, każda z nich mogła udźwignąć nawet dwutonowy ciężar. Dolne koła, które podnosiły towar na wysokość 11 metrów, służyły do przeładunku beczek z piwem, winem, kamieni młyńskich i innych ciężkich towarów. Górna para służyła do osadzania masztów na jednostkach wiślanych i pełnomorskich. Dziś w Żurawiu można obejrzeć wystawę "Gdańsk od XVI do XVIII wieku - życie portowego miasta" (wejście od ul. Szerokiej). - Wystawa jest zaaranżowana nowatorsko, harmonijnie łączy różne sposoby prezentacji: m.in. makiety, modele i przede wszystkim rekonstrukcje wnętrz, w których zainscenizowane historyczne sytuacje - takie jak wizyta kupca w izbie palowej - zapewnia dyrekcja CMM.

Odwiedzający znajdą tu ponadto kantor kupiecki, skład, gdzie przechowywano i ważono towary i pokój mieszczański. W sali rzemiosł można poznać tajniki pracy ówczesnych rzemieślników: powroźników, masztowników, żaglomistrzów, smolarzy i kotwiczników. Wizyta w Żurawiu jest jeszcze atrakcyjniejsza, odkąd muzeum udostępniło zwiedzającym zamkniętą wcześniej środkową część obiektu, gdzie podziwiać można ogromną konstrukcję dźwigu.

Miłośnicy tematyki morskiej, którzy po odwiedzinach w oddziałach muzeum nad Motławą nadal będą czuli niedosyt - przejechać się mogą do Gdyni. Tutaj zacumowany jest drugi, należący do muzeum statek: "Dar Pomorza". Do zwiedzania m.in. kabiny oficerskie, maszynownia i magazyn żagli.