Zaczynamy od ul. Dekerta 3, gdzie aktywistka mieszka i prowadzi prywatny Dom Pracy Twórczej. Idąc na spotkanie z Lidką, mijam wielki wypełniony błotem i wodą rów biegnący równolegle do jej kamienicy. Trąba powietrzna? - Nie, to potok Strzyża, a raczej to, co z niego zostało. Kilka lat temu ten bezcenny zabytek decyzją władz został skazany na zabetonowanie. Ma trafić do kanału, ale zajmująca się jego budową Hydrobudowa splajtowała i nie dokończyła robót. Stąd ten koszmarny dół na naszej ulicy i woda, która z niego wsiąka w nasze piwnice - odpowiada Makowska. - Pierwsza wzmianka o Wrzeszczu pochodzi z 1263 r. i dotyczy właśnie Strzyży.
Strzyża przez wieki miała ważne znaczenie gospodarcze dla Gdańska. Potok wypływa w Kokoszkach, spływa do Martwej Wisły. Od stuleci lokowano przy nim młyny, manufaktury, fabryki, eksperymentując przy tym z rozwojem technologii. Choć Wrzeszcz był wtedy wsią, dzięki swoim potokom - obok Strzyży w celach przemysłowych wykorzystywany był Potok Oliwski i Potok Królewskiej Doliny - miał ogromny wpływ na rozwój Gdańska, a więc i pośrednio także na rozwój handlu europejskiego.
- I co robią władze miasta Gdańska w 2011 r.? Pod Trasę Słowackiego zalewają Strzyżę betonem. To nieodwracalna strata. Nie tylko dlatego, że woda uatrakcyjnia przestrzeń publiczną, że miasto z kanałami wygląda po prostu piękniej, ale też dlatego, że wpuszczenie potoku w kanał to zakopanie naszego dziedzictwa kulturowego - Lidka mówi jednak też, że rozumie konieczność budowy trasy Słowackiego oraz zabezpieczenia przeciwpowodziowe. - Ale przed powodzią można się chronić nowoczesnymi metodami: budując nowe i powiększając istniejące zbiorniki retencyjne. Postęp to nie budowa dróg i zalewanie czego się da betonem, to umiejętność wykorzystania przeszłości dla przyszłości.
Wrzeszcz był wsią do 1814 r. - Do wojen napoleońskich dominowały tu przepiękne rezydencje w ogrodach. Bogaci gdańszczanie pracowali w Gdańsku, a mieszkali we Wrzeszczu. Dzielnica była niczym Beverly Hills - mówi Lidka. - Joanna Schopenhauer, matka urodzonego w Gdańsku filozofa, wspominała, że Wrzeszcz końca XVIII w. był "małą osadą, złożoną z pięknych letnich domków zamożnych mieszczan", a Michał Wyszkowski w 1803 r. pisał: "Trudno jest widzieć wytworne domy i ogrody kupieckie, bo oni tam w towarzystwie krewnych i przyjaciół żyją zamknięci. Rano zatrudnieni pracą w kantorze jadą potem na odpoczynek do domów swoich za miastem i tam resztę dnia przepędzają na samotnej między sobą zabawie".
- Widzisz, jak nowocześnie sobie żyli? Wszystko to opisuje przygotowany przez wrzeszczofanów przewodnik ?Wędrówki po Wrzeszczu?, pod redakcją Katarzyny i Jakuba Szczepańskich. To dla mnie nieocenione źródło wiedzy, dla każdego dostępne, choćby w Bibliotece Manhattan. Dziś przykładem wrzeszczańskiego dworu jest ocalały Dwór Jana Uphagena, późniejszy Pałac Ślubów, a teraz centrum wspierania organizacji pozarządowych. 15 września z Towarzystwem "Dom Uphagena" organizujemy w parku święto ulicy, by przypomnieć historię Uphagenów, a w szczególności Jana - postępowego humanisty, filozofa, filantropa.
- Publiczne środki transportu to też postęp. A we Wrzeszczu pierwszy tramwaj konny jeździł już w 1873 r., trasa biegła z Gdańska do Oliwy - kontynuuje oprowadzanie Makowska. - Dwadzieścia lat później konne tramwaje w godzinach szczytu kursowały już co 10 minut, tak jak dzisiaj! Już w 1901 r. ruszył tu tramwaj elektryczny. Dziś również tramwaj to podstawa komunikacji dla Wrzeszcza. Dlatego największym zaniedbaniem jest brak linii od Galerii Bałtyckiej do al. Rzeczpospolitej, która łączyłaby Wrzeszcz Górny z Dolnym i plażą w Brzeźnie. Postulowaliśmy trzy lata temu, by uwzględnić nową linię przy budowie trasy Słowackiego, ale daremnie. Sama widzisz, że dzisiejszy "postęp" nijak się ma do postępu sprzed ponad wieku.
- Początek XX w. to we Wrzeszczu niesamowity rozkwit edukacji. W 1904 ukończono budowę Królewskiej Wyższej Szkoły Technicznej, czyli dzisiejszej Politechniki Gdańskiej, uczelnia powstała w cztery lata! ? entuzjazmuje się Lidka. - Była to pierwsza szkoła wyższa w tym rejonie Morza Bałtyckiego. Ruszyła we Wrzeszczu, nie w Gdańsku. Jeden z jej architektów, Albert Carsten, mieszkał przy ul. Batorego 10 w zaprojektowanej przez siebie willi. To piękny dom, obecnie bardzo zaniedbany, chciałabym, żeby znalazła się na nim tablica upamiętniająca jednego z twórców Politechniki.
Lidka wylicza kolejne szkoły, jakie wybudowano na początku zeszłego wieku, by krzewiły edukację we Wrzeszczu: Katolickie Seminarium Nauczycielskie przy ul. Sobieskiego (do niedawna mieścił się tam Wydział Chemii UG), Conradinum, Gimnazjum Realne przy Topolowej, czyli dzisiejsza słynna "trójka".
- Politechnika do dziś wyznacza standardy w kwestii postępu. Budowane właśnie Laboratorium Innowacyjnych Technologii Elektroenergetycznych i Integracji Odnawialnych Źródeł Energii (LINTE^2) zaprojektowane zostało jako inteligentny budynek wykorzystujący m.in. energię słoneczną. Jestem z niego naprawdę dumna. A rozbudowujący się Uniwersytet Gdański jedynie w niewielkim stopniu uwzględnia nowoczesne technologie - dodaje wrzeszczanka.
- Każdy widzi, jak dziś wygląda Grunwaldzka. Zawieszona reklamami, banerami, jeden wielki estetyczny chaos - mówi Lidka. - A zaprojektowana została jako nowoczesna, funkcjonalna, czysta przestrzeń, tzw. Grunwaldzka Dzielnica Mieszkaniowa, na wzór warszawskiego MDM-u, czyli Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. Miały ją tworzyć nie tylko mieszkania i punkty usługowe w parterach, ale i basen, szkoły, przedszkola, pałac kultury u wylotu ul. Sosnowej czy kino przy ul. Waryńskiego. Nie wszystko jednak udało się zrealizować. Szkoda, że dziś w tym bałaganie trudno odnaleźć myśl architektów sprzed 60 lat.
- We Wrzeszczu mieściła się pierwsza siedziba Solidarności. Powstała już 7 września 1980 r., w domu przy ul. Marchlewskiego 13, dziś Dmowskiego. Po dwóch tygodniach przeniosła się do stoczniowego hotelu robotniczego przy ul. Klonowej, działała tam do stanu wojennego.
Dziś w dawnym hotelu mieści się bank. W tej siedzibie pracowały w większości kobiety. Przychodziły rano, wychodziły wieczorem - ich zadaniem było tworzenie struktur związkowych. Wtedy wiele zakładów z całej Polski dzwoniło tu do Wrzeszcza z pytaniem: Jak u siebie mamy założyć Solidarność? Przecież nie było internetu, nie było żadnych dostępnych instrukcji w urzędach, wszystko spoczywało na barkach tych kobiet. Wśród nich była Alina Pieńkowska, Anna Rybicka, Bożena Rybicka-Grzywaczewska - opowiada Lidka. - One rozumiały, że w ten sposób tworzą 10-milionową strukturę związku. Mężczyźni podpisali Porozumienia Sierpniowe, kobiety dopilnowały ich realizacji.
Na koniec pytam wrzeszczańską działaczkę o zadania na przyszłość. - W marcu 2014 r. minie dwieście lat odkąd Wrzeszcz przestał być wsią, a został dzielnicą Gdańska. To okazja, by się zastanowić, czy nie chcemy przypadkiem znów wrócić do roli wsi - przewrotnie odpowiada Makowska. - Bo czujemy się stłumieni politycznie i rozwojowo przez Gdańsk, tu nie ma prawdziwego postępu, a jedynie jego pozory. Na przykład wizja obecnych władz stworzenia we Wrzeszczu centrum biurowo-biznesowego to rozwiązanie azjatyckie, a nie europejskie. Dziś w miastach europejskich sens ma zrównoważony rozwój: komunikacja miejska, zieleń, odkopana Strzyża, zadbana przestrzeń publiczna, wpływ mieszkańców na miasto. Chcielibyśmy sięgnąć do tradycji - skoro to tu powstała pierwsza w regionie wyższa uczelnia, skoro tu ściągnięto brać studencką, a wraz z nią młodość, zabawę, postęp, trzeba to zjawisko ożywić i promować, na przykład otwierać knajpki na parterach kamienic, by znów we Wrzeszczu można było "przepędzać miło czas".
Zostań moim Lokalnym Przewodnikiem
Jeśli uważasz, że twoją dzielnicę warto pokazać z innej niż powszechnie znana strony, jeśli znasz jej ciekawe, a pomijane przez książkowe przewodniki miejsca, jej legendy i lokalnych bohaterów ? oprowadź mnie po niej. Wymyśl własną trasę, a ja ją opiszę, tak by i inni mogli ujrzeć twoje osiedle w zupełnie nowym świetle.
Czekam na wasze e-maile: aleksandra.kozlowska@gdansk.agora.pl
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze