Julien Bryan przyjechał do Warszawy w pierwszych dniach września 1939 roku, ostatnim pociągiem, który dotarł do miasta. Amerykański filmowiec i fotograf otrzymał od prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego samochód, kierowcę i tłumacza. Przez dwa tygodnie Bryan poruszał się po mieście i dokumentował życie cywili i żołnierzy. Jego zdjęcie dziewczynki płaczącej nad ciałem siostry, która zginęła podczas pracy na polu ziemniaczanym, ostrzelana z powietrza przez Niemców, trafiło na pierwsze strony gazet na całym świecie.
Rzeźba Hermesa przed Dworem Artusa w Gdańsku. Fot. Sam Bryan/US Holocaust Memorial Museum/Dar archiwum Juliena Bryana
fot. Łukasz Głowala / Agencja Gazeta
Bryan powrócił do Polski także po wojnie. Odwiedził wówczas nie tylko Warszawę, ale również inne polskie miasta, m.in. Gdańsk. Pierwszy raz nad Motławą był w 1936. Podczas tamtej wizyty powstał czarno - biały film pokazujący architekturę miasta i życie jego mieszkańców. W 1946 roku Amerykanin przyjechał do Gdańska ponownie i utrwalił miasto na kolorowej taśmie - w całkiem nowej technologii.
Złota Kamienica na Długim Targu. Fot. Sam Bryan/US Holocaust Memorial Museum/Dar archiwum Juliena Bryana
fot. Łukasz Głowala / Agencja Gazeta
Marcin Tymiński, rzecznik pomorskiego konserwatora zabytków: - Ten film to naprawdę duże wydarzenie. Znamy zdjęcia z powojennego Gdańska z 1945 roku i późniejszych lat, ale po raz pierwszy zetknąłem się z kolorowym filmem z tego czasu. Ma dużą wartość dokumentalną, nie tylko dla historyków i konserwatorów, ale także dla mieszkańców Gdańska. Widzimy Gdańsk, którego już nie ma, z polskimi plakatami i niemieckimi repertuarami, nazwiskami przedwojennych właścicieli sklepów i lokali.
Ocalałe zdobienia na resztkach fasady Złotej Kamienicy Fot. Sam Bryan/US Holocaust Memorial Museum/Dar archiwum Juliena Bryana
fot. Łukasz Głowala / Agencja Gazeta
Fot. Sam Bryan/US Holocaust Memorial Museum/Dar archiwum Juliena Bryana
fot. Łukasz Głowala / Agencja Gazeta
Zdjęcia i taśmy amerykańskiego fotografa zmarłego w 1974 roku odziedziczył jego syn, Sam Bryan. Zniszczone materiały, przechowywane przez lata w rdzewiejących puszkach nie nadawały się już praktycznie do niczego. Z pomocą przyszło założone i finansowane przez Stevena Spielberga archiwum filmowe działające przy Muzeum Pamięci Holocaustu w Waszyngtonie.
Ulica Piwna w Gdańsku Fot. Sam Bryan/US Holocaust Memorial Museum/Dar archiwum Juliena Bryana
fot. Łukasz Głowala / Agencja Gazeta
Fundacja Spielberga od 1994 roku gromadzi materiały filmowe związane z Holocaustem i zbrodniami nazistowskimi. Jej pracownicy nie tylko uratowali przed zniszczeniem filmy i zdjęcia Bryana, ale również zdigitalizowali je, czyli umieścili na nośnikach cyfrowych. Ostatnio w ten sposób opracowany został 46-minutowy film, który Bryan nakręcił w Warszawie i w Gdańsku w 1946 roku. W całości zobaczyć go można na portalu TVN 24.
- Trzy lata temu przygotowałem pierwszy materiał poświęcony Julienowi Bryanowi, spotkałem się wówczas z jego synem - mówi Marek Osiecimski, reporter TVN24. - Udało mi się nawiązać kontakt z Muzeum Pamięci Holocaustu w Waszyngtonie i uzyskać zgodę na prezentację filmów amerykańskiego dokumentalisty. Fundacja Spielberga wciąż pracuje nad digitalizacją kolejnych filmów Bryana.
Sklep Grety Allert na ulicy Piwnej w Gdańsku. Fot. Sam Bryan/US Holocaust Memorial Museum/Dar archiwum Juliena Bryana
fot. Łukasz Głowala / Agencja Gazeta
Widok na Długie Pobrzeże z Zielonego Mostu. Fot. Sam Bryan/US Holocaust Memorial Museum/Dar archiwum Juliena Bryana
fot. Łukasz Głowala / Agencja Gazeta
Ośmiominutowy fragment filmu z powojennego Gdańska pokazaliśmy historykowi z Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.
- Film nie jest datowany, ale z moich ustaleń wynika, że powstał w 1946 roku - mówi dr Piotr Paluchowski z Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. - Julien Bryan był w tym czasie w Gdańsku z ramienia UNRRY. Na jego filmie widoczne są ujęcia Gdańska, ulicy Długiej i Długiego Targu, jeszcze przed rozpoczęciem odbudowy. Znamy kilkanaście kolorowych fotografii z Gdańska z 1946 roku, wykonał je Willy Keller, radiotelegrafista ze statku "Park Victory". Kolorowy film z tego czasu to ewenement. Julienowi Bryanowi udało się uchwycić obraz miasta w bardzo specyficznym momencie, widać, że zrobiło na nim wrażenie morze ruin, z zafascynowaniem przygląda się pozostałościom niemieckich szyldów.
Na zdjęciu powyżej zniszczona wieża Ratusza Głównego Miasta. Niżej ten sam widok dziś.
fot. Łukasz Głowala / Agencja Gazeta
Widok na wieżyczkę kościoła Mariackiego z Długiego Targu, po lewej stronie ściana ratusza. Fot. Sam Bryan/US Holocaust Memorial Museum/Dar archiwum Juliena Bryana
fot. Łukasz Głowala / Agencja Gazeta
Wraz z historykiem przeszliśmy się trasą, którą w 1946 roku przemierzał Bryan. Udało nam się odnaleźć wiele portali i detali architektonicznych, które ocalały z wojennych zniszczeń - m.in. na fasadzie Dworu Artusa, Złotej Kamienicy i Sieni Gdańskiej.
Na Wyspie Spichrzów szukaliśmy śladów dawnego sklepu Emila Gullatza, który zarejestrował Bryan.
- Sprawdziłem w książce telefonicznej dla Gdańska z 1942 roku - mówi dr Piotr Paluchowski. - Hurtownia wyrobów tytoniowych Gullatza znajdowała się w tym czasie przy ulicy Stągiewnej 1. Dziś w tym miejscu nie stoi żaden budynek, ziemia została zaorana.
Nieistniejący sklep Emila Gulatza z wyrobami papierosowymi. Fot. Sam Bryan/US Holocaust Memorial Museum/Dar archiwum Juliena Bryana
Miejsce, w którym stał sklep Emila Gullatza dziś. Fot. Łukasz Głowala / Agencja Gazeta
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze