Gdyńska hala - kultowe miejsce zakupów [ARCHIWALNE ZDJĘCIA]

Tradycja targowania w Gdyni jest tak stara, jak miasto. Pierwsza drewniana hala targowa już w latach 20. XX wieku istniała na terenie obecnego placu Kaszubskiego, a kiedy spłonęła, rynek przeniósł się na miejsce, gdzie dziś stoi dom handlowy Batory.

Fot. www.gdynia.pl

Ale w 1931 r. walne zebranie Związku Towarzystw Kupieckich na Pomorzu uznało, że - jak donosił "Dziennik Gdyński"- "Rynek gdyński, na którym stoi szereg najrozmaitszych bud jarmarcznych skleconych z desek i brudnych płacht jest urągowiskiem wszelkiej reprezentacji i szpeci wielkomiejski charakter miasta", więc zaapelowano "do czynników miarodajnych by curiosum to sterczące w centrum miasta usunąć i przystąpić do budowy hal targowych".

Fot. ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni

Nowoczesny jak na tamte lata obiekt przy ul. Mościckich (dziś ul. Radtkego) został oddany do użytku w 1937 r., a zastosowana w nim konstrukcja łukowa sprawiła, że od razu trafił do historii architektury. ("Historia architektury polskiej" Jana Zachwatowicza - biblia każdego architekta - kończy się omówieniem najlepszych przykładów gdyńskiego modernizmu: budynku PLO, hali targowej i portowego elewatora zbożowego). Gdyńską halę powstałą według projektu Jerzego Müllera i Stefan Reychmana uznano za jedną z najnowocześniejszych w Europie. Obiekt składał się z trzech hal: łukowej (dla jarzyn, owoców i nabiału), płaskiej (rynek mięsny) i rybnej, wszystkie otrzymały przestronne piwnice.

Fot. ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni

Przed wojną handlowano tam głównie żywnością, już wtedy jedną z najdroższych w Polsce. "Bliskość dworca kolejowego (...) spowodowała przyjazd kupujących z dalszej okolicy? - pisał Kazimierz Małkowski w "Bedekerze Gdyńskim". "Tylko tu można było kupić świeże warzywa i owoce, a przede wszystkim świeżo bity drób wraz z kaczą czy gęsią krwią na czerninę z podróbkami i suszonymi owocami, zwanymi tu regionalnie brzatem".

Handel zamarł podczas okupacji, kiedy Niemcy urządzili w halach montownię samolotów i wojskowe magazyny. Jak informuje "Encyklopedia Gdyni", zaraz po wyzwoleniu przez kilka miesięcy halę zajmowali Rosjanie, ale już w maju 1945 r., obok wielkiej wyrwy w podłodze na środku hali (spowodowanej nalotem Aliantów) rozłożyły się pierwsze stragany z nowalijkami.

Przez pierwsze lata po wojnie na hali sprzedawano głównie produkty spożywcze. W dniach poprzedzających Wielkanoc 1950 r. "Głos Wybrzeża" donosił: "Hala Targowa obfituje dziś w różnorodny towar. W jatkach mięsnych uginają się półki pod ciężarem wędlin i różnych gatunków mięs".

- W latach najcięższego kryzysu mój ojciec był stałym dostawcą towaru na halę - opowiada pan Jerzy, syn kapitana z PLO. - Specjalizował się w zegarkach: Omegi, Delbany i Atlantiki. Szły jak woda.

Nie tylko jego ojciec hurtowo szmuglował z zachodu zegarki. Marynarze, którzy w latach 60. i 70. dorobili się na Delbanach i Omegach, kupowali parcele w Orłowie i budowali domy - podobne do siebie klocki, typowa zabudowa gierkowska. Dziś o tej części Orłowa (rejon ulic Armatorów, Nawigatorów i Cumowników) gdynianie mówią "Zegarkowo".

Ojciec pana Jerzego nie gardził zarobkiem z innych towarów. Na zamówienie handlarzy z hali przywoził kawę Nesca w puszkach, Marlboro i Pallmale. Potem przerzucił się na koszule non-iron, składane parasolki i ortaliony. A za Gierka jak woda szła kremplina, pozłacane łańcuszki z Włoch i dżinsy. Dżinsy schodziły najlepiej.

- Nikt nie pytał o kwity z odprawy celnej. Żeby zmotywować celnika do przymknięcia oka, ojciec przygotowywał stały zestaw: flaszka brandy "Fundator", numer "Playboya" i paczka fajek albo żyletek - opowiada pan Jerzy.  Jak mówi, dzięki marynarzom i ich "przedsiębiorczości" gdyńska hala od zawsze była oazą gospodarki rynkowej. - W czasach, kiedy banany i kokosy dzieci z południa Polski oglądały tylko na obrazkach, w Gdyni stragany uginały się od tych towarów. Miałeś kasę, miałeś wszystko.

Fot. Ewa Grabowska

Sławomir Kitowski, autor książek o Gdyni i znawca jej historii pamięta, że na hali kupił pierwsze buty beatlesówki. - Nigdzie nie było tylu płyt z muzyką z zachodu, co tutaj. Zaopatrywali się w nie muzycy, którzy potem tworzyli pierwsze polskie zespoły: Czerwono-Czarni i Niebiesko - Czarni.

Przez lata można tu było kupić wszystko, czego w zwykłym sklepie nikt nie widział: od flamastrów i pierwszych długopisów, przez rajstopy z szwem, koronkową bieliznę i włoskie sweterki po futra, kożuchy i dywany. Dla gdynian, mieszkańców, a nawet turystów z krajów demoludów hala jawiła się jak sezam nęcący bogactwem.

Fot. Ewa Grabowska

- Kawa, dobra herbata, kawior, czekolady, banany, cytrusy, kiwi... Wszystko od marynarzy - wspominają najstarsi sprzedawcy.

Do dziś pamiętają, jak w 1988 r. pojawili się u nich filmowcy. Mirosław Bork kręcił na hali sceny do "Konsula" o znanym oszuście Czesławie Śliwie. W boxie z odzieżą zrealizował zdjęcia z Piotrem Fronczewskim, odtwórcą tytułowej roli.

Fot. Janusz Uklejewski

- Poza tym życie na hali toczyło się swoim rytmem. Napić się chodziliśmy do saturatora, który prowadziły dwie siostry w hali płaskiej. Tutaj stanął pierwszy w Gdyni rożen z kurczakami. Czasem zachodzili Cyganie. Mężczyźni grali, kobiety wróżyły albo sprzedawały patelnie - wspomina Bożena Marczak, która przez lata prowadziła stoisko warzywne. - Latem przypiekało słońce, zimą w jednej ręce trzymałam parasolkę zasłaniając się przed śniegiem, w drugiej miotełkę, którą zmiatałam śnieg z owoców.

Fot. Janusz Uklejewski

Gdyńskie hale, które przez dziesięciolecia należały do PSS Społem, na początku lat 90. dzięki staraniom prezydent Franciszki Cegielskiej na własność przejęło miasto. Wkrótce odbył się generalny remont obiektów.

Fot. Bożena Samburska

Należące do miasta hale, którymi jeszcze przed dwoma laty administrowały stowarzyszenia kupieckie, teraz znów zarządzane są przez miasto. - I zyskują nowe oblicze - podkreśla Joanna Grajter, rzeczniczka gdyńskiego magistratu. - Mają nie tylko wyremontowane wnętrza, ale także nowe logo, nową stronę internetową, a najbliższym czasie w hali odbędzie się szereg wydarzeń, które pokażą jak wyglądają "zakupy z ludzką twarzą". Bo dla klientów zakupy na hali oznaczają prawdziwe spotkania, a nie anonimowe transakcje w bezdusznych centrach handlowych. Na hali można poznać pochodzenie produktów i ich właściwości bezpośrednio od sprzedawcy lub nawet producenta, a nie z ulotek reklamowych - dodaje.

Fot. Dominik Sadowski / Agencja Gazeta

- Chcemy, by na nowo stała się gdyńską atrakcją, jak znane targowiska w Londynie czy Barcelonie, gdzie tłumnie ściągają mieszkańcy i turyści - mówi Jacek Debis, dyrektor ds. projektów strategicznych w Agencji Rozwoju Gdyni, która zajmuje się wizerunkową reaktywacją Miejskich Hal Targowych.

Do odwiedzin Miejskich Hal Targowych mają zachęcać także wydarzenia specjalne. Pierwsze odbyło się na początku kwietnia, gdy kulinarny pokaz przygotowała Ewa "Malika" Szyc-Juchnowicz (na zdjęciu poniżej), szefowa gdyńskiej restauracji Malika, która ugotowała krem z pasternaka.

Fot. Przemysław Kozłowski

Dzięki takim akcjom hala ma być postrzegana jako miejsce zakupów zdrowej żywności i szerzej - "slow life".

W zeszłym roku miasto przeprowadziło m.in. generalny remont dachu zabytkowej hali łukowej i uporządkowało chaotyczne stragany wokół hali.

Fot. Dominik Werner / Agencja Gazeta

- Wkrótce zaczną się kolejne prace, tym razem remontowana będzie elewacja, obiekt dostanie też nowy, ale stylizowany na przedwojenny szyld oraz zegar. W dalszej kolejności hala zostanie wyposażona w Wi-Fi, powstaną w niej przyjazne kupującym miejsca odpoczynku oraz przestrzeń przeznaczona dla dzieci - zapowiada Jacek Debis.

Jak mówi, trwają też rozmowy z kupcami (w sumie jest ok. 400 stoisk, w których pracuje ponad tysiąc osób; często są to firmy rodzinne, w których już czwarte pokolenie handluje w tym miejscu), by wydłużyć godziny handlu. Teraz na gdyńskiej hali można robić zakupy tylko do godz. 17, na co narzekają kupujący. - Przekonujemy handlowców, że hala powinna być czynna co najmniej do godz. 20, ale to wymaga zatrudnienia dodatkowych osób do obsługi stoisk - dodaje.