Na Pomorzu po II wojnie odbyło się kilkanaście procesów w sprawie zbrodni wojennych. Żaden jednak nie wzbudził takich emocji jak proces strażników i kapo z obozu Stutthof. Proces po kilkumiesięcznym śledztwie prokuratorskim trwał przed Specjalnym Sądem Karnym w Gdańsku od 25 kwietnia do 1 czerwca 1946.
Na 15 osób postawionych w stan oskarżenia o zbrodnie przeciwko ludzkości 11 zostało skazanych na karę śmierci, jedna na trzy lata więzienia, dwie uniewinnione, zaś kapo Marian Zielkowski nie doczekał końca procesu, zmarł na atak serca.
Egzekucja została wyznaczona na 4 lipca tego samego roku. Miejscem była Pohulanka. Błędnie w ówczesnych dokumentach pojawiają się nazwy "Gorka", "Biskupia Górka" czy "Stolzenberg".
Publiczna egzekucja miała mieć charakter miejskiego święta. Prasa publikowała długie kolumny z zachętą do uczestnictwa w wydarzeniu. Władze zarządziły darmowe przejazdy komunikacją miejską. Nieczynna tego dnia była też większość zakładów pracy.
W egzekucji według szacunków wzięło udział ponad 100 tys. osób. Pojawiają się też informacje o niemal 200 tys., ale to liczba raczej nierealna zważywszy na fakt, że Gdańsk tuż po wojnie zamieszkiwało około 100 tys. osób, co razem z Gdynią, Tczewem i innymi pobliskimi miejscowościami dawało ok. 300 tys.
Na zdjęciu: Pierwszy rząd od lewej - Elisabeth Becker, Gerda Steinhoff, Wanda Klaff. Drugi rząd - Erna Beilhardt, Jenny Wanda Barkmann.
Na miejscu egzekucji znajdowała się milicja, w odwodzie był również batalion wojska oraz siły Urzędu Bezpieczeństwa. Na wzgórzu sprzedawano piwo, okoliczne budynki i drzewa pełne były gapiów z lornetkami.
Już podczas wjeżdżania ciężarówek tłum próbował dokonać linczu oraz obrzucał skazańców kamieniami. Wojsko oddało serię strzałów w niebo, władze przez megafony apelowały o spokój.
Punktualnie o godzinie 17 z aresztu na Kurkowej wyjechało 11 ciężarówek. Każda przewoziła jednego skazańca. Dopiero po podjechaniu do postawionych uprzednio szubienic zdjęto plandeki. Oprócz strażnika przy skazanych stali byli więźniowie obozu Stutthof. Ubrani byli w pasiaki, mieli uczestniczyć w egzekucji. Po założeniu pętli na szyję ciężarówki miały odjeżdżać, by dokonać powieszenia skazanych.
Według jednej z wersji ciężarówki jechały razem, najpradopodobniej jednak odjeżdżały kolejno, tak by więźniowie widzieli konanie swych towarzyszy. Zmianę wersji historycy łączyli z dyskusją, jaka przetoczyła się przez palestrę po wykonaniu wyroku i narzekaniach na brutalność egzekucji. M.in. nie dostosowano długości sznura do wagi skazańca, co spowodowało, ze umierał on dusząc się, a nie poprzez przerwanie kręgów szyjnych. Według raportów lekarzy czas zgonu następował średnio po 12 minutach. Najdłuższa była egzekucja jednego ze strażników, który konał przez ponad 20 minut.
Na zdjęciu Jenny Barkmann przed egzekucją.
Innym problemem była egzekucja Wandy Klaff. W ciężarówce, na której stała, nie można było odpalić silnika. Stojąca za nią była więźniarka obozu Stutthof zepchnęła ją więc z platformy.
Zaraz po egzekucji tłum ruszył na zwłoki. Odcinano guziki, zaś o stryczki, ze względu na ich rzekomą magiczną moc, wybuchły bójki. Skradziono również buty powieszonych strażniczek. Wiele osób rozpoczęło pastwienie się nad ciałami. Służby porządkowe "wyrywały" zwłoki i przewiozły je do Akademii Medycznej, gdzie posłużyły jako materiały dla studentów.
Powodem tak brutalnego traktowania skazańców była nie tylko powojenna nienawiść do Niemców. Strażnicy z obozu, a w szczególności damska część załogi, wykazywali się niezwykła brutalnością i bestialstwem.
Szczególnie znienawidzona była pochodząca z Lęborka Ewa Paradies, która w 1944 roku na ochotnika wstąpiła do służby pomocniczej SS. Po szkoleniu i służbie w Bydgoszczy trafiła do obozu Stutthof. Miała wówczas zaledwie 25 lat. Wielokrotnie biła więźniów, rozbierała do naga za spojrzenie w oczy lub zostawiała w karcerze przez trzy dni bez jedzenia i wody. Zmuszała również więźniów do uczestnictwa w orgiach.
Spośród pięciu dziewczyn skazanych na powieszenie, żadna nie ukończyła 30 lat. Ich podejście ukazuje cytat Anny-Wandy Barkmann, zwanej "Piękne Widmo". W sądzie miała ona powiedzieć: - No cóż, życie rzeczywiście jest przyjemnością, a przyjemności zwykle trwają zbyt krótko.
Psycholodzy i historycy próbują dociec przyczyny wyjątkowej brutalności kobiet w obozie Stutthof. Przypisywana jest ona głównie szkoleniom organizowanym przez SS, jak i niskiemu statusowi społecznemu strażniczek.
Ze względu na wydarzenia w Gdańsku uznano, że publiczne egzekucje mogą przerodzić się w tumulty uliczne. Postanowiono więc zrezygnować z nich. Ostatnia odbyła się 21 lipca - powieszono w Poznaniu Artura Greisera, byłego prezydenta Senatu Wolnego Miasta Gdańska, później namiestnika Kraju Warty.
Gdańska prasa oraz wydawnictwa poligraficzne wydawały po egzekucji liczne, bogato ilustrowane, opisy przebiegu.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze