Polska potrzebowała silnej floty. Okręty wojenne II RP [ZDJĘCIA]

Nowopowstałe państwo polskie potrzebowało rozwoju armii, by móc zagwarantować sobie niepodległość. Dlatego już 28 listopada 1918 r. rozkazem naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego powstała Marynarka Wojenna RP.

Same założenie budowy silnej floty było jednak znacznie wcześniejsze. Już od kwietnia 1918 r. prowadzono prace nad stworzeniem w Polsce sił morskich. W sierpniu 1918 r. powstało w Warszawie stowarzyszenie Bandera Polska, organizowane przez byłego kontradmirała rosyjskiej marynarki Kazimierza Porębskiego. W październiku 1918 r. powstawały zalążki polskiej administracji dróg wodnych. Oficerowie i marynarze byłych flot zaborczych zgłaszali się do polskiego wojska, organizowanego przez Radę Regencyjną. Przedstawiciel Polskiej Komisji Likwidacyjnej kpt. Władysław Nawrocki w dniach 1-5 listopada 1918 r. dokonał przejęcia w portach górnej Wisły austro-węgierskiej Weichsel-Flottille i cywilnego taboru rzecznego. Z kolei 10 listopada w Warszawie zadanie zorganizowania marynarki powierzono płk. mar. Bogumiłowi Nowotnemu, doświadczonemu oficerowi z korpusu morskiego z byłej floty austro-węgierskiej. Na polecenie gen. Tadeusza Rozwadowskiego rozpoczął on pertraktacje z komisarzem niemieckiej żeglugi wiślanej mjr Reussa w sprawie przekazania Polakom jednostek pływających i portów w Warszawie i Modlinie. Przejęcie taboru od Niemców i Austriaków przebiegało bez incydentów. W Warszawie podczas negocjacji z dowódcą generałem gubernatorem Hansem von Beselerem ustalono, że Polacy przeprowadzą ewakuację drogą wodną do Torunia niemieckiego personelu flotylli i żołnierzy garnizonu warszawskiego.

Na zdjęciu: Toruń, 5 czerwca 1921 r. Marszałek Józef Piłsudski na pokładzie monitora przed uroczystą dekoracją marynarzy orderami za udział w walkach 1920 r.

Kadry wywodziły się spośród byłych marynarzy i specjalistów obsługi statków służących w państwach zaborczych. W końcu 1919 r. już ok. 80 oficerów tworzyło korpus morski i techniczny, po roku liczba ta wzrosła do 223. Z tej liczby 72 proc. oficerów pochodziło z byłej marynarki rosyjskiej, 22 proc. z austro-węgierskiej, a 6 proc. z niemieckiej. Marynarze i podoficerowie wywodzili się w większości z floty niemieckiej.

Na zdjęciu: Załoga uzbrojonej motorówki na Prypeci - jesień 1919 r.

Nowotny przejął od Niemców ok. 25 statków, 100 barek i 20 motorówek (pozbawionych uzbrojenia), które musiał przekazać kierownikowi Sekcji Dróg Wodnych Ministerstwa Komunikacji. Decyzja ta oraz problemy aprowizacyjne doprowadziły do rozprężenia dyscypliny wśród oddziału, liczącego wówczas już prawie 600 marynarzy.

Aby ratować potencjał zawodowy z trudem zebranych marynarzy z byłych flot zaborczych, udało się przekonać Naczelnika Państwa - Józefa Piłsudskiego, do podpisania 28 listopada 1918 r. dekretu o utworzeniu Marynarki Polskiej i powołaniu Bogumiła Nowotnego na stanowisko szefa Sekcji Marynarki przy Ministerstwie Spraw Wojskowych.

Na zdjęciu: załoga monitora ORP Warszawa, w porcie wojennym w Pińsku.

Dzień przed wigilią Bożego Narodzenia w 1918 r. Sekcja Marynarki otrzymała statek Weichsel (od 8 kwietnia 1919 r. przemianowany na Wisła) i cztery motorówki (nr l-4).

Ze względu na pogarszające się warunki bytowe, oddział marynarzy w chwili przeniesienia go do Modlina stopniał  zaledwie do 60 osób. W tych okolicznościach nie może dziwić decyzja Bogumiła Nowotnego o dymisji. 11 marca 1919 r. ze stanowiska odszedł pierwszy z twórców Polskiej Marynarki Wojennej, któremu w początkowych miesiącach niepodległości, mimo licznych przeciwności, udało się zorganizować: Oddział Zapasowy Marynarzy w Warszawie i Modlinie, Komendę Portu Rzecznego w Modlinie i Flotyllę Rzeczną (Wiślaną) w Modlinie. Jego funkcję objął kpt. mar. Stefan Frankowski.

Na zdjęciu: Port wojenny w Pińsku w 1925 r. Widoczne są jednostki - dwie motorówki oraz monitor ORP Pińsk.

W czerwcu 1919 r. Departament dla Spraw Morskich rozdzielił jednostki pływające między oddziały: Flotyllę Wiślaną, Batalion Morski oraz Komendę Portu Wojennego w Modlinie.

Rozwój wypadków na froncie wojny polsko-sowieckiej wymusił utworzenie nowej flotylli rzecznej, operującej na rzekach Polesia. Na wschód przekazano, w okresie lipiec 1919 - kwiecień 1920, statki Bug i Warta oraz sześć motorówek.

W pierwszej połowie 1920 r. oddano do różnych instytucji kilkanaście barek i kryp oraz statki Neptun, Wawel i Wisła, w celu konwojowania lub holowania transportów rzecznych.

W połowie lutego 1919 r. wojska polskie pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego nawiązały styczność bojową z Armią Czerwoną. W marcu 1919 r. Polacy zajęli Pińsk. Przy grupie podlaskiej gen. Antoniego Listowskiego powstał zaczątek Flotylli Pińskiej, składający się z czterech łodzi motorowych, porzuconych przez wojska niemieckie. Projekt organizacji oddziału marynarki na Pinie i Prypeci przygotował były oficer marynarki rosyjskiej książę Jan Giedroyć, który 19 kwietnia został przyjęty do służby czynnej w stopniu porucznika marynarki, z zadaniem zorganizowania i dowodzenia nowo powstałą flotyllą. W dniu 25 maja patrol trzech motorówek Flotylli Pińskiej po raz pierwszy przekroczył linię frontu. Pierwsza akcja bojowa Flotylli (wysadzenie i wsparcie ogniowe desantu) miała miejsce podczas zdobywania Horodyszcza w dniu 5 lipca 1919 r. W listopadzie 1919 r. Flotylla Pińska posiadała dwa statki i 12 łodzi motorowych.

Przeciwnik - flotylla sowiecka na Dnieprze liczyła: 15 statków pancernych, 14 osobowych, 4 holowniki, a na Prypeci 5 statków uzbrojonych, 6 łodzi motorowych. Ogółem w dorzeczu Dniepru znajdowało się ok. 150 statków sowieckich.

W czasie działań wojennych Polacy do dnia 20 maja 1920 r. zdobyli 59 statków  nieprzyjaciela, z tego 21 w wyprawie kijowskiej. W trakcie kampanii flotylla brała udział m. in. w bojach pod: Horodyszczem, Pietrykowem, Remiezami, Łomaczami, Koszarówką, Lelelowem, Czarnobylem, Rżyszczewem, Puchówką, Okuninowem.

Po zajęciu Pińska przez Rosjan, flotyllę rozformowano. Gdy Polacy wygrali bitwę warszawską postanowiono przywrócić jej działanie, ale nie zdołała wziąć udziału w wojnie z sowietami.

Na zdjęciu: Monitory ORP Horodyszcze i Warszawa w paradzie burtowej.

Rosjanie przerwali front polski pod Kijowem 6 czerwca 1920 r. Zajęcie przez nich 17 czerwca Czarnobyla odcięło odwrót polskich statków. Flotylla Pińska ewakuowała tabor do Bałaszewicz. Na nowego dowódcę Flotylli wyznaczono w dniu 2 lipca ppłk Jerzego Wołkowickiego. Statki, których nie udało się ewakuować, zatopiono w dniach 20-25 lipca. Pozostały tabor i materiały techniczne przewieziono do Modlina, zaś załogi do Torunia. Pińsk został zajęty przez Rosjan 27 lipca. Rozkazem ministra spraw wojskowych w dniu 2 sierpnia Flotylla Pińska została rozformowana.

Po klęsce Rosjan pod Warszawą Polacy ponownie zajęli Pińsk i przystąpili do organizacji flotylli od nowa. Rozpoczęto wydobywanie porzuconych wraków pod kierownictwem kmdr. por. Dominika Maleckiego. Do Pińska przybył także oddział motorówek dowodzony przez por. mar. Aleksandra Mohuczego.

Z powodu szybkiego odwrotu wojsk sowieckich oddział ten w walkach nie zdążył już wziąć udziału.

Na zdjęciu - załoga monitora ORP Horodyszcze.

W wojnie z sowietami wzięła udział również Flotylla Wiślana. Miała ona być strategicznie wzmocniona, ale zamówione okręty nie dotarły na czas.

W Stoczni Gdańskiej Danziger Werft budowano cztery monitory, które miały utworzyć dodatkowy dywizjon bojowy. Były to pierwsze okręty wojenne zamówione dla Polskiej Marynarki Wojennej. Niestety, z powodu opieszałości niemieckich stoczniowców - sympatyzujących z bolszewikami - nie zdążyły już wziąć udziału w działaniach bojowych w sierpniu 1920 r. Nie dotarły również zamówione w Paryżu i Wiedniu motorówki.

Sama jednostka wiślana walczyła w Bitwie Warszawskiej. W sierpniu flotylla liczyła dziewięć uzbrojonych statków i 16 motorówek z 26 oficerami i 217 marynarzami. Pod naporem wojsk sowieckich zdołano utworzyć drugi dywizjon statków uzbrojonych oraz dywizjon motorówek. Pierwszy bój Flotylli Wiślanej miał miejsce 14 sierpnia 1920 r. Statek Moniuszko zaatakował rosyjską przeprawę przez Wisłę pod Bobrównikami. Na wysokości Góry Kalwarii statek Sobieski starł się z patrolami 16 Armii Radzieckiej, zaś statek Neptun walczył z przeprawami w rejonie Nieszawy i został zatopiony przez załogę z powodu niemożliwości wycofania się. W dniach 15-18 sierpnia statki Stefan Batory, Minister, Wawel oraz siedem motorówek patrolowały rejon Płock-Włocławek. 16 sierpnia statki Sobieski, Warneńczyk, Wyspiański, Andrzej Zamojski przewiozły pododdziały 36 p.p. skierowane na front pod Płońskiem z Warszawy do Modlina. W dniu 17 sierpnia pod Włocławkiem miały miejsce starcia z rosyjskimi patrolami załóg statków Wawel, Minister, Stefan Batory. Podczas zwiadu bojowego statków Wawel i Stefan Batory, motorówek 3 i 15 na linii Płock-Dobrzyń doszło w dniu 18 sierpnia do starcia z rosyjską kawalerią. Statek Minister prowadził pojedynki artyleryjskie z bateriami rosyjskimi pod Płockiem. Działania uzbrojonych statków rzecznych pod Płockiem uniemożliwiły Rosjanom zdobycie mostu i w konsekwencji pozwoliło to wojskom polskim odbić miasto z rąk przeciwnika.

Na zdjęciu: Marynarze w maszynowni jednego z monitorów zamówionych w Danziger Werft.

W działaniach marynarki wojennej w latach 1918-1920 uczestniczyło trzech admirałów, 280 oficerów i podchorążych oraz 3388 podoficerów i marynarzy. W bezpośrednich starciach wzięło udział 120 oficerów i ok. 2000 podoficerów i marynarzy. Straty osobowe wyniosły 100 zabitych i ok. 250 rannych.

Marynarze, podoficerowie i oficerowie biorący udział w wojnie polsko-rosyjskiej otrzymali 37 srebrnych Krzyży Orderu Virtuti Militari V kl., czyli odznaczony został co 60 uczestnik walk. Po skończonej Bitwie Warszawskiej Flotylla Wiślana otrzymała od Dowódcy Frontu gen. Józefa Hallera rozkaz pochwalny: "W wielkiej bitwie o Warszawę odznaczyły się bohatersko oddziały wszelkich rodzajów broni rywalizując ze sobą szlachetnie w świetnych atakach na wroga, jednakowe wykazując męstwo, jednaki dając przyszłym pokoleniom wzór bezgranicznego poświęcenia i rycerskiego zapału."

Flotylla Wiślana została rozformowana rozkazem z dnia 1 października 1925 r. Większość jednostek została przejęta przez Flotyllę Pińską, która do końca okresu międzywojennego pozostała jedyną flotyllą rzeczną II RP.

Na zdjęciu: Monitor ORP Kraków.