W delcie królowej polskich rzek. Atrakcje turystyczne Żuław

Można nią podróżować wzdłuż Zatoki Gdańskiej, jak i pośród żuławskich pól. Co roku w sezonie letnim od końca czerwca do początku września odwiedzający Żuławy mają do wyboru dwie trasy. Pierwsza prowadzi właśnie wzdłuż wybrzeża ze Sztutowa przez Stegnę i Mikoszewo aż do prawego brzegu Wisły. Druga rozpoczyna się w głębi lądu w Nowym Dworze Gdańskim, i prowadzi nad morze do Stegny. 

Powstanie kolei wąskotorowej na Żuławach wymusił rozwijający się tutaj przemysł cukrowniczy. Jej pierwszy, 4,5-km odcinek obsługiwany trakcją konną wybudowano prawdopodobnie w roku 1886. Do wybuchu II wojny światowej linia prężnie się rozwijała. Później pomimo prób utrzymania tego trendu ulegała stopniowej degradacji. Została oficjalnie zamknięta w 1996 roku. Reaktywowano ją jako atrakcję turystyczną dzięki grupie pasjonatów z Pomorskiego Towarzystwa Miłośników Kolei Żelaznych przy wsparciu gmin Nowy Dwór Gdański, Stegna oraz Sztutowo. Pierwszy przejazd po wyremontowanej linii odbył się w sierpniu 2002 roku. W sezonie letnim 2003 wystartowały regularne kursy. Za obsługę ŻKD odpowiedzialna jest niewielka, 20-osobowa grupa pasjonatów, pracowników kolei innych przewoźników oraz wolontariuszy. Popularność atrakcji nie jest mała, bowiem co roku z przejazdów korzysta około 50 tys. osób. Przejażdżka kolejką jest idealna na sam początek wycieczki po Żuławach, ponieważ dojedziemy nią do wielu ciekawych miejsc m.in. muzeum w Sztutowie, domu podcieniowego w Żelichowie, czy zabytkowego kościoła w Stegnie. 

Menonici byli wyznawcami jednego z odłamów anabaptyzmu. Religijny ruch menonitów narodził się w Holandii w 1539 roku. Ich duchowym przywódcą był pastor Menno Simmons, od którego imienia pochodzi nazwa wyznania. Menonici uważają, że Biblia jest nieomylna. Wierzą, że człowiek został oddzielony od Boga przez grzech, a jego zbawienie możliwe jest tylko dzięki niezasłużonej łasce, która dostępna jest dzięki śmierci Jezusa na krzyżu, i może być przyjęta tylko wiarą. Zbawienia nie można osiągnąć poprzez dobre uczynki lub obrzędy religijne.

Na skutek prześladowań religijnych, i przeludnienia pierwotnych terenów, które zamieszkiwali, Menonici udali się na poszukiwania nowych ziem do zasiedlenia. Schronienie znaleźli na terenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów, uważanej w tamtym czasie za państwo "bez stosów". Osiedlili się na Żuławach, gdzie po osuszeniu gruntów i budowie systemów melioracyjnych, uprawiali ziemię.

Osadnicy z Niderlandów zamieszkiwali Żuławy do 1945 roku, pozostawiając po sobie wiele ciekawych śladów. Jednym z nich jest doskonale zachowany cmentarz. Natomiast w Muzeum Żuławskim (Nowy Dwór Gdański) utworzono wystawę poświęconą tej ludności.

Charakterystyczne dla krajobrazu Żuław domy podcieniowe zaczęły pojawiać się na tych terenach wraz z falą osadnictwa niderlandzkiego na przełomie XVI i XVII wieku. Są to duże, wiejskie domy o konstrukcji wypełnionej cegłą, z podcieniem (wysuniętym piętrem) osadzonym na drewnianych filarach. Najstarszy zachowany na Żuławach dom podcieniowy został zbudowany na początku XVII wieku. Większość budynków tego typu, które przetrwały do czasów współczesnych, pochodzi z XVIII i XIX wieku.

Podcień początkowo pełnił funkcję magazynową, gdzie przechowywano zboże. Później pomieszczeniom nadawano charakter mieszkalny. Ilość słupów, na których oparty był podcień, świadczyła o zamożności właściciela.

Wnętrza domów żuławskich były zdobione pięknie dopracowaną stolarką drzwiową i okienną. Ściany były najczęściej obłożone delftami, czyli płytkami ceramicznymi z ręcznie malowanymi niebieską farbą wzorami.

Domy podcieniowe możemy spotkać m.in. w: Bystrzu, Drewnicy, Gniaździewie, Kaniczkach, Kleciu, Kławkach, Koszwałach, Koźlinach, Krępcu, Krzywym Kole, Lasowice Małych, Lasowicach Wielkich, Lipince, Lubieszewie, Marynowach, Mikoszewie, Miłocinie, Nowej Cerkwi, Nowej Kościelnicy, Nowym Dworze Gdańskim, Nowym Stawie, Obrzynowie, Orłowie, Osicach, Ostaszewie, Ostrowitym, Pordenowie, Rakoniewicach, Różynach, Silnie, Steblewie, Stogach, Świerkach, Trutnowach, Złotowie, Żuławkach. 

Obóz koncentracyjny w Stutthof został założony 2 września 1939 r. Początkowo przeznaczony był dla Polaków z Pomorza. Od 1942 r. zaczęli trafiać tu mieszkańcy różnych części Polski, osoby innych narodowości oraz więźniowie innych obozów koncentracyjnych.

Znajdowało się tu w sumie około 110 tysięcy więźniów z 28 państw. Liczbę ofiar szacuje się na 65 tysięcy, spośród nich najliczniejszą grupę w liczbie 28 tysięcy stanowili więźniowie pochodzenia żydowskiego. Ponadto, wśród więźniów znaleźli się także obywatele Polski, ZSRR, Węgier oraz Niemiec. Był to pierwszy i najdłużej działający obóz na terenach obecni wchodzących w skład terytorium Polski. Działał łącznie 1007 dni. Został wyzwolony przez czerwonoarmistów 9 maja 1945 roku.

Kilkanaście lat po wojnie, bo w 1962 r., w części dawnego obozu utworzono Muzeum Stutthof. Placówka powstała dzięki staraniom ocalałych więźniów obozu. Muzeum zostało zorganizowane na części dawnego obozu. Do jego najważniejszych zabytków należą m.in. częściowo zachowany Stary Obóz, komora gazowa, komendantura obozu wraz z garażami, zrekonstruowane krematoria, a także odsłonięty w 1968 roku pomnik "Walki i Męczeństwa" autorstwa rzeźbiarza Wiktora Tołkina, więźnia obozu Auschiwitz oraz uczestnika powstania warszawskiego.

Adres: Sztutowo, ul. Muzealna 6. Z Gdańska do muzeum najlepiej dojechać drogą krajową nr 7 przez Kiezmark, Nowy Dwór Gdański a następnie Stegnę.

Tej atrakcji, choć powszechnie znanej, nie mogło zabraknąć w naszym zestawieniu. Zamek Krzyżacki w Malborku jest największą tego typu twierdzą na świecie. Co roku zwiedzają go tłumy turystów z niemal każdego zakątka globu.

Budowę zamku w Malborku rozpoczęto w 1274 roku. Najpierw powstał obecny tzw. Zamek Wysoki. W kolejnych latach dobudowano kolejne części twierdzy. Budowa ostatecznie zakończyła się dopiero w 1457 roku, wówczas zamek znajdował się już pod panowaniem Rzeczpospolitej. Doznał on wielu poważnych uszkodzeń podczas II wojny światowej. W 1961 roku rozpoczęto prace restauracyjne, wtedy też do życia powołano malborskie muzeum.

Zwiedzanie wielkiej twierdzy z przewodnikiem jest jak podróż w czasie do wieków, kiedy zamkiem władał Zakon Krzyżacki. Przystanków podczas tej podróży jest kilka, są to m.in. ekspozycje zbroi rycerskich, dzieła sztuki z bursztynu, a także sale wykorzystywane przez Krzyżaków, ich kuchnia, a nawet toalety. Od kilku lat muzeum oferuje też specjalną trasę zwiedzania dla rodzin z dziećmi, która swoją formą przypomina grę historyczną z udziałem m.in. błazna, damy z lutnią, bursztynnika i Wielkiego Mistrza.

Godziny otwarcia: od wtorku do niedzieli w godz. od 9 do 19.

Choć to nie Żuławy, warto jednak przenieść się na chwilę na Mierzeję Wiślaną. Tutaj turystów przyciąga kilka, przytulnych, i nieco mniej zatłoczonych w porównaniu do Półwyspu Helskiego kurortów nadmorskich, a wśród nich Kąty Rybackie, Krynica Morska oraz Piaski. Na szczególną uwagę zasługuje ostatni z wymienionych. Jeśli ktoś ma ochotę na wypoczynek nad morzem, z dala od tłumów, Piaski są strzałem w dziesiątkę. Ta niewielka miejscowość znajduje się tuż przy granicy z Rosją. Po wejściu na plażę możecie być zaskoczeni, zamiast licznych, ciasno poustawianych parawanów zobaczycie pojedyncze legowiska oddalone od siebie o co najmniej kilka metrów. Spokój, cisza i naprawdę czysta plaża.

Piaski znajdują się ok. 80 km od centrum Gdańska. W przeszłości granice miejscowości się zmieniały, bo ruchome wydmy zasypywały systematycznie zabudowania wsi. Ostatnia migracja miała miejsce w 1825 roku. Dzisiaj w Piaskach życie toczy się wzdłuż trzech głównych ulic: Piaskowej, Bursztynowej i Słonecznej. Jest tu sklep, kilka smażalni i restauracji.

Palczewo to niewielka wieś leżąca nad Wisłą około 14 km od Tczewa oraz 24 km od Malborka. Jej znakiem rozpoznawczym jest murowano-drewniany holenderski wiatrak pochodzący z połowy XIX wieku. Jeszcze przed drugą wojną światową obiekt został uznany za zabytek techniki. Mimo wszystko, był używany jeszcze przez kilka lat po wojnie.

Palczewski, czterokondygnacyjny wiatrak ma ceglaną, przejezdną podstawę, w której znajdują się pomieszczenia magazynowe, a wieża pokryta jest drewnianym gontem. Czapa wiatraka obraca się w stronę wiatru za pomocą zamontowanego w niej wiatraczka.

Odwiedzając wiatrak w Palczewie warto również zajrzeć do znajdującego się w centrum wsi, niewielkiego, drewnianego kościoła zbudowanego w 1712 roku. Z zewnątrz wygląda niepozornie, jednak w środku kryją się zdobione ludowymi malowidłami ściany, oraz cenne barokowe organy i ołtarz.

Z Palczewa przenosimy się na drugi brzeg Wisły do Steblewa (obie miejscowości łączyła zlikwidowana tuż po wojnie przeprawa promowa).

Znajduje się tu kolejny, ciekawy zabytek sakralny Żuław, a mianowicie ruiny gotyckiego kościoła. Świątynię zbudowano w XIV wieku. Początkowo kościół należał do katolików, w XVI wieku przejęli go protestanci. Obiekt został zniszczony podczas pożaru w 1945 roku. Do dziś przetrwały mury zewnętrzne oraz część masywnej wieży frontowej. Wokół kościoła leży zabytkowy cmentarz. Wśród jego pozostałości należy wymienić kaplicę, grobowiec rodziny Wessel, a także stelle nagrobne z XVIII i XIX wieku.