Tak wyglądały transatlantyki przedwojennej Polski. Batory, Piłsudski, Kościuszko, Polonia, Sobieski... [ZDJĘCIA]

Narodowe Archiwum Cyfrowe

1 z 18

Od wybudowania portu w Gdyni trwały prace koncepcyjne nad kształtem polskiej żeglugi transatlantyckiej. Już w 1930 r. regularnie kursowały statki do Stanów Zjednoczonych. Brakowało jednak zaplecza. Postanowiono więc zbudować halę dworca oraz zamówić serię transatlantyków. Dworzec Morski w Gdyni został oddany do użytku 8 grudnia 1933 r. Od początku wzbudzał podziw swoją przestrzenią - 2,5 tys. metrów kw. powierzchni - oraz wyjątkową czworokątną kopułą żelbetową zwieńczoną wysokim świetlikiem. Wrażenie robił też wystrój w stylu art déco, składający się m.in. z mozaikowych posadzek, kinkietów i rzeźbionej stolarki. Gmach od początku był związany z podróżowaniem. Dworzec przez lata służył obsłudze ruchu emigracyjnego i to stąd setki tysięcy ludzi wyruszało w świat. Na zdjęciu przybrany w galę flagową 'Batory' w Barcelonie.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

2 z 18

Pierwszym nowym statkiem, który regularnie pływał z Gdyni, był 'Batory'. Zamówiony we włoskiej stoczni 21 kwietnia 1936 r. statek wyruszył w swój pierwszy rejs wycieczkowy na trasie: Wenecja-Dubrownik-Barcelona-Casablanca-Funchal-Lizbona-Londyn-Kanał Kiloński-Gdynia, gdzie zawinął 11 maja 1936 r. 17 maja w Gdyni nastąpiło uroczyste podniesienie bandery. Pierwszemu rejsowi poświęcony został pamiątkowy medal autorstwa Józefa Aumillera. Na zdjęciu - transatlantyk 'Batory' po wypłynięciu z Triestu, w drodze do Gdyni.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

3 z 18

Śnieżna zima zdarza nam się coraz rzadziej, coraz częściej możemy ja oglądać już tylko na zdjęciach. Zobaczmy, jak wyglądał przedwojenny Gdańsk i Gdynia zasypane śniegiem. Na zdjęciu cumujący w gdyńskim porcie transatlantyk Batory (i jego załoga), który przez lata pływał na trasie Gdynia-Kopenhaga-Halifax-Nowy Jork

Narodowe Archiwum Cyfrowe

4 z 18

'Batory' miał 160 metrów długości, zabierał na pokład 760 pasażerów i ponad 300 członków załogi. Z Gdyni do Nowego Jorku płynął od ośmiu do dziesięciu dni. Wnętrza obu transatlantyków zaprojektowano z ogromną starannością. Za wygląd kajut, salonów, palarni, kaplic oraz szczegółów wyposażenia, np. zastawy stołowej i karty dań, odpowiedzialni byli czołowi polscy plastycy. Salony, palarnie i kaplice to ich dzieła. Nad wystrojem obu transatlantyków, 'Batorego' i 'Piłsudskiego', czuwała specjalna podkomisja artystyczna w składzie: Wojciech Jastrzębowski, Lech Niemojewski, Tadeusz Pruszkowski i Stanisław Brukalski. Na zdjęciu - wyładunek samochodów z 'Batorego'.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

5 z 18

Transatlantyk "Batory" wychodzący z portu w Gdyni. Widoczne latarnie wejściowe do awanportu i maszty radiolatarni.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

6 z 18

Na zdjęciu spotkanie transatlantyków "Batory" i "Piłsudski" na Oceanie Atlantyckim. Widoczny fragment pokładu "Batorego".

Narodowe Archiwum Cyfrowe

7 z 18

W czasie wojny na pokładzie "Batorego" transportowano do Kanady polskie skarby narodowe, wśród których były skrzynie z wawelskimi arrasami. Po wojnie zawijał do Indii oraz Kanady. Od 1969 r. służył jako statek-hotel. Statek odbył 222 rejsy liniowe, przewiózł ponad 270 tys. pasażerów.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

8 z 18

Teraz makieta "Batorego" jest częścią wystawy stałej Muzeum Emigracji w Gdyni. Czterotonowa konstrukcja w skali 1:10 odwzorowana została na podstawie pozyskiwanych przez lata dokumentów m.in. w archiwach włoskich i amerykańskich.

PLO

9 z 18

"Piłsudski" został zwodowany w 1935 r. w stoczni we Włoszech, był bliźniakiem MS "Batory". Zabierał na pokład 796 pasażerów. Co ciekawe, z powodu braku finansów Polska płaciła Włochom za statki pięcioletnimi dostawami węgla. Od początku "Piłsudski" pływał na linii Gdynia-Nowy Jork-Halifax-Gdynia. "Piłsudski" miał być pływającą ambasadą polskiej kultury - wystrój, a nawet popielniczki i karty dań zaprojektowali znani artyści. Na tym statku swoje umiejętności doskonalił też legendarny pisarz i marynarz ze statku, Karol Olgierd Borchardt. Na zdjęciu - "Piłsudski" przy Dworcu Morskim w Gdyni.

Agencja Rozwoju Gdyni

10 z 18

Wojna zastała "Piłsudskiego" u wybrzeży Wielkiej Brytanii, wszedł więc on w skład transportów wojennych. Planowano go nawet przerobić i wykorzystać jako pomocniczy krążownik. Plany te przerwała jednak eksplozja 26 listopada 1939 r. Do dziś nie wiadomo czy "Piłsudski" wpłynął na minę czy też został storpedowany przez niemiecki okręt podwodny. Na zdjęciu - "Piłsudski" wpływa do Nowego Jorku.

PLO

11 z 18

s/s Kościuszko. Statek ten został zbudowany w 1915 r. w Glasgow jako "Caryca" i pływał pod rosyjską banderą. Podczas I wojny światowej statek pływał jako wojskowy transportowiec. W roku 1921 trafił do Danii, skąd został wykupiony w 1930 r. przez Polskę. Początkowo pływał z Gdyni do Nowego Jorku, później obsługiwał połączenia z Ameryką Południową. Na początku II wojny światowej wykorzystywany był jako okręt baza - ORP "Gdynia" w Devonport. W 1941 r. wrócił do pierwotnej nazwy i pływał jako transportowiec. Nie wrócił po wojnie do Polski, bowiem w kwietniu 1946 r. został sprzedany do Wielkiej Brytanii. Po czterech latach pracy pocięto go a złom w stoczni w Blyth.

Agencja Rozwoju Gdyni

12 z 18

"Kościuszko" słynął ze swego kapitana, którym był Eustazy Borkowski. Podczas oprowadzania pasażerów potrafił dokonywać obliczeń na podstawie gwiazd i swoich ramion. Tak naprawdę obliczenia te były bezwartościowe, ale Borkowski lubił się chwalić przed turystami swymi umiejętnościami. Z tego powodu często nazywany był "Szamanem". To właśnie Borkowski zainicjował jedyny na świecie chrzest bizonów. Były one darami Polonii kanadyjskiej dla prezydenta Ignacego Mościckiego. W kuriozalnym chrzcie na Oceanie Atlantyckim wziął udział nawet kapelan. Bizonom nadano imiona: Manitoba, Alberta, Acadia i Yucon.

PLO

13 z 18

"Polonia" została zwodowana jako "Kursk", statek zbudowany był w 1910 r. w Glasgow. Zabierał na pokład 800 osób. Początkowo pływał pod banderą rosyjską na linii Lipawa - Nowy Jork. Od 1921 r. statek pływał w kopenhaskiej Balitic - American Line i przewoził emigrantów polskich. Wtedy też statek zyskał swoje miano "Polonia". Obsługiwał wtedy linię Lipawa-Gdańsk-Kopenhaga-Nowy Jork. W 1930 r. został odkupiony przez Polskę i nadal pływał do Stanów Zjednoczonych.

PLO

14 z 18

Od roku 1933 "Polonia" pływała na linii "palestyńskiej", czyli Konstanca-Stambuł-Jaffa-Hajfa-Pireus-Stambuł-Konstanca. Przewoziła przede wszystkim emigrujących Żydów europejskich. Statek sprzedany został do Włoch na złom, było to tuż przed wojną w roku 1939.

Agencja Rozwoju Gdyni

15 z 18

"Pułaski" powstał w 1912 r. w angielskiej stoczni jako "Car". U armatora Russian American Line pływał z Lipawy do Nowego Jorku. W czasie I wojny pływał na linii Archangielsk - Nowy Jork. Później jako dzierżawiony przez Brytyjczyków statek przewoził rannych i jeńców wojennych. Statek ten zaliczył również gdański epizod, bowiem jako "Estonia" pływał od 1921 do 1930 r. z Gdańska i Lipawy do Nowego Jorku. W 1930 r. przemianowany na "Pułaski" pływał na trasie Gdynia - Nowy Jork. W 1932 r. statek przewiózł polską ekipę olimpijską na igrzyska w Los Angeles. Trzy lata później statek przebudowano i przeniesiono na trasy do Rio de Janeiro, Buenos Aires, Montevideo i Santos. Po wybuchu II wojny światowej statek miał być zatopiony przy wejściu do portu gdyńskiego. Wycofano go jednak do Wielkiej Brytanii. Brał udział w akcjach przewożenia polskich uchodźców. Został internowany przez kolaborujący z Niemcami rząd Vichy w Kankarze (Afryka Zachodnia). Załoga przejęła jednak statek i uciekła nim mimo ognia artylerii. Później "Pułaski" pływał jako transportowiec po oceanach Indyjskim i Spokojnym. Po wojnie został przekazany Brytyjczykom, pod banderą których pływał aż do 1949 r. W latach swej świetności przewoził 789 pasażerów.

PLO

16 z 18

"Sobieski" powstał na tych samych planach, co "Chrobry". Jego kajuty mieściły jednak kilkadziesiąt miejsc mniej. Zwodowany został w 1937 r., ale banderę podniesiono dopiero 15 czerwca 1939 r. Podczas wojny "Sobieski" służył jako transportowiec wojskowy. Uczestniczył w akcji na Norwegię, Dakar, Madagaskar, Północną Afrykę Francuską. Do Polski wrócił po wojnie, wziął udział m.in. w akcjach Czerwonego Krzyża. W 1950 r. został sprzedany do ZSRR i przemianowany na MS "Gruzja". Jako "Gruzja" statek ten jeszcze kilkukrotnie odwiedził Gdynię.

PLO

17 z 18

"Chrobry" był ostatnim transatlantykiem zbudowanym przed wojną dla Polski.

Agencja Rozwoju Gdyni

18 z 18

27 lipca 1939 r. nastąpił chrzest "Chrobrego", zaś 29 lipca wyruszył on w trasę z Gdyni do Ameryki Południowej. Na pokładzie znajdował się wówczas Witold Gombrowicz, który nie wrócił już do Polski, podobnie jak statek. Powrotny rejs statku został przerwany 2 września w porcie Recife w Brazylii. Tak Gombrowicz opisał to zdarzenie w Trans-Atlantyku: "Aż tu Czesław do kajuty naszej (bo wciąż na statku mieszkaliśmy) z gazetą wpada: Wojna dziś, jutro wybuchnąć musi, nie ma rady! Owoż kapitan rozkaz wydał, aby jutro statek nasz wypłynął, bo choć do Polski już się nie przedostaniemy, to pewnie gdzieś do Anglii, Szkocji brzegów dobijemy. Gdy to wyrzekł ze łzami w objęcia sobie padliśmy i zaraz na kolana padliśmy, pomocy Bożej wzywając i Panu Bogu się ofiarowując. A tak klęcząc powiadam do Czesława: - Płyńcież, płyńcież z Bogiem! Czesław do mnie: - Jakże to, przecie z nami płyniesz? Powiadam: - Ja bym do Polski popłynął; ale po co mnie do Anglii?". Podczas II wojny światowej statek pełnił funkcję transportowca w alianckich konwojach. W lutym 1940 r. został wyposażony w stoczni w Glasgow w działo 152 mm na pokładzie rufowym oraz karabiny maszynowe. "Chrobry" został ostrzelany przez niemieckie samoloty i spłonął u wybrzeży Norwegii. Zatopiony został dopiero przez Brytyjczyków, którym uniemożliwiał sprawną żeglugę. W 2000 r. odnaleziono wrak statku, znajduje się on na głębokości 160 m.