Widzowie oglądający dziś spektakle w Teatrze Wybrzeże narzekają czasami na hałasy dobiegające z pobliskich klubów. Pod koniec XIX w. gdańszczanie skarżyli się na hałas przejeżdżających po Targu Węglowym tramwajów. Sam budynek nie był w najlepszym stanie, widzom doskwierał m.in. brak ogrzewania. Powstał plan wybudowania nowego teatru. Idealnym miejscem wydawał się pobliski Targ Sienny - w tym miejscu, po likwidacji fortów utworzyła się właśnie ogromna działka, na której stanąć miał nowy, reprezentacyjny gmach.
- Miał to być okazały budynek dla trzech i pół tysiąca widzów, z kilkoma poziomami widowni - opowiada Klaudiusz Grabowski, kurator wystawy "Gdańsk niezaistniały", którą oglądać można w Nadbałtyckim Centrum Kultury w Gdańsku.
Koszt przedsięwzięcia oszacowano na ponad milion marek, czas budowy - na trzy lata. Powstało specjalne towarzystwo akcyjne, które miało gromadzić środki na tę inwestycję. Nie udało się jednak uzbierać kwoty potrzebnej na rozpoczęcie budowy. Władze Gdańska zdecydowały, że przeznaczą mniejszą sumę, 42 tys. marek, na przebudowę teatru przy Targu Węglowym.
Kwestie finansowe zadecydowały również o porzuceniu nieco późniejszego projektu, z początku XX wieku - budowy miejskiej hali widowiskowej dla 1500 widzów, która miała znaleźć się również na Targu Siennym.
Pierwszy wieżowiec nawiązujący do amerykańskich wysokościowców mógł stanąć w Gdańsku już w latach 20. ubiegłego stulecia. Konkurs ogłoszono w roku 1920, mogli wziąć w nim udział tylko gdańscy architekci.
Projekt wieżowca z 1920 r. Fot. Materiały prasowe
Budynek miał mieć nie więcej niż 25 pięter, pomieścić ok. 2 tys. pomieszczeń biurowych, sklepy i restauracje. Jako lokalizację wskazano teren pomiędzy obecną ulicą Okopową, a pobliską linią kolejową. Projektanci musieli pamiętać, by wysokościowiec nie zakłócał historycznej panoramy miasta.
Projekt wieżowca z 1920 r. Fot. Materiały prasowe
- Wieżowiec miał stać się siedzibą dla licznych instytucji i biur funkcjonujących w Wolnym Mieście Gdańsku - mówi Klaudiusz Grabowski. - Wcześniej były one ulokowane w kamienicach w centrum miasta, rosły jednak potrzeby mieszkaniowe gdańszczan, stąd pomysł by całą administrację przenieść w jedno miejsce.
Projekt wieżowca z 1920 r. Fot. Materiały prasowe
Projekt wieżowca z 1920 r. Fot. Materiały prasowe
Swoje pomysły na inwestycje w Gdańsku mieli również naziści. W lutym 1940 r. Adolf Hitler zaakceptował projekt wzniesienia potężnego kompleksu Szkoły Wojsk Lądowych Wehrmachtu na wzgórzach morenowych (dziś to osiedle VII Dwór). Przy budowie mieli pracować francuscy i belgijscy jeńcy umieszczeni w podobozie przy ulicy Norblina.
Projekt Szkoły Wojsk Lądowych Wehrmachtu. Fot. Materiały prasowe
- Projekt nawiązywał do estetyki średniowiecznych zamków krzyżackich, miał przypominać o obecności na tych ziemiach Zakonu Niemieckiego - mówi Klaudiusz Grabowski z Nadbałtyckiego Centrum Kultury. - Budowa nie zaczęła się, bo brakowało środków finansowych, materiałów budowlanych. Zapadała decyzja, by realizować ją dopiero po planowanym zwycięstwie Trzeciej Rzeszy.
Nowa powojenna władza również chciała odcisnąć na Gdańsku swoje piętno. W 1951 r. na łamach gdańskiej prasy pojawiły się informacje o zbiórce funduszy na Centralny Dom Kultury. Miał on stanąć na przedłużeniu Drogi Królewskiej, w okolicach Targu Siennego i stać się głównym akcentem architektonicznym w nowej, reprezentacyjnej zabudowie tej części miasta.
Widok Centralnego Domu Kultury i Centralnego Placu Zebrań Ludowych. Fot. Materiały prasowe
Pomysł nawiązywał oczywiście do warszawskiego Pałacu Kultury i Nauki, którego budowa ruszyła w 1952 r. W tym przypadku nie można jednak było liczyć na "dar narodu radzieckiego dla Polski".
Projekt Centralnego Domu Kultury. Fot. Materiały prasowe
Gmach gdańskiego Centralnego Domu Kultury miał liczyć 13 pięter, mieścić salę kinową i teatralną, bibliotekę, muzeum morskie oraz restaurację.
Projekt Centralnego Domu Kultury. Fot. Materiały prasowe
- Podobne domy kultury miały powstać w trzech gdańskich dzielnicach, Śródmieściu, Wrzeszczu i Nowym Porcie - tłumaczy Klaudiusz Grabowski. - Jedną inwestycję udało się zrealizować - ostatecznie powstał tylko Morski Dom Kultury w Nowym Porcie.
Przed budynkiem planowano urządzić Centralny Plac Zebrań Ludowych. Na południe od niego rozciągać miały się tereny zielone ze stadionem, pływalniami i kortami tenisowymi a na północ, wzdłuż ul. Okopowej i Wałów Jagiellońskich planowano m.in. budowę teatrów, domów towarowych, kin, hali sportowej.
Centralny Dom Kultury, wyróżniona praca konkursowa. Fot. Materiały prasowe
Widok ogólny Centralnego Domu Kultury i Centralnego Placu Zebrań Ludowych. Fot. Materiały prasowe
PRL-owskie władze Gdańska planowały także wybudować dużą salę widowiskową z areną sportową i lodowiskiem na obecnym Placu Zebrań Ludowych, ale z całego założenia architektonicznego powstała tylko muszla koncertowa, która została rozebrana kilka lat temu.
Fragment projektu dla Placu Zebrań Ludowych. Fot. Materiały prasowe
Inaczej miał również wyglądać stadion START-u w Gdańsku.
Projekt pawilonu centralnego ZS START w Gdańsku. Fot. Materiały prasowe
Dla porównania, tak wygląda pawilon START-u obecnie.
Fot. Materiały prasowe
Kolejną priorytetową powojenną inwestycją było gdańskie City - nowoczesne wielkomiejskie centrum. Ważną jego część tworzyły projekty zabudowy nowej, reprezentacyjnej alei Wałów Piastowskich, która miała łączyć centrum miasta z terenami stoczniowymi oraz stać się osią dzielnicy handlowo- portowej. Gdyby tę koncepcję udało się zrealizować, na miejscu Zieleniaka stałby dziś modernistyczny gmach Głównego Urzędu Morskiego. Z całego planu powstały jednak tylko trzy budynki - "Akwen", czyli obecna siedziba "Solidarności", dawny hotel ?Monopol? i dzisiejszy gmach Instytutu Historii Sztuki UG.
Siedziba Głównego Urzędu Morskiego, który miał stanąć w miejscu gdzie dziś znajduje się Zieleniak. Fot. Materiały prasowe
Jeszcze jedna wizja architektów warta jest przypomnienia - to projekt siedziby Międzynarodowych Targów Gdańskich, które pierwotnie miały znajdować się nad samym kanałem, na wyspie Ostrów, w miejscu gdzie wcześniej budowano niemieckie łodzie podwodne.
Projekt pawilonów Międzynarodowych Targów Gdańskich na wyspie Ostrów. Fot. Materiały prasowe
- Projekt stworzyli przedwojenni architekci, jego głównym akcentem była reprezentacyjna, ośmiokondygnacyjna brama zwieńczona trzema iglicami - mówi Klaudiusz Grabowski. - Statki wpływające do portu miały natychmiast widzieć jej potęgę i monumentalizm.
Zgodnie z planem bramę otaczać miały pawilony targowe. Projekt okazał się jednak zbyt kosztowny. Międzynarodowe Targi Gdańskie powstały ostatecznie dopiero kilkadziesiąt lat później, na Przymorzu.
W Gdańsku planowano także postawienie wieżowca banku we Wrzeszczu, przy dawnej ul. Świerczewskiego, w miejscu, w którym dziś stoi Olimp oraz bloku mieszkalnego przy ul. Wałowej.
Projekt wieżowca banku przy ul. Świerczewskiego. Fot. Materiały prasowe
Do 15 czerwca w Ratuszu Staromiejskim oglądać można wystawę prezentującą najciekawsze niezrealizowane projekty architektoniczne i urbanistyczne XIX i XX w.: szkice, projekty, rysunki, zdjęcia makiet, omówienia.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze