Początkowo gdańszczanie chowali swoich bliskich na przykościelnych cmentarzach lub pod posadzką świątyni. Gdy one się zapełniły w epoce nowożytnej przeniesiono nekropolie na Górę Gradową. Ale i tamtejsze warunki nie mogły poradzić sobie z rosnącymi potrzebami miasta. Dlatego na przełomie XIX i XX w. cmentarze ulokowano przy Wielkiej Alei (dziś Aleja Zwycięstwa).
zbiory R. Friehmana
W 1924 r. powstał cmentarz komunalny na Srebrzysku. Aż do II ojny światowej i pochówków żołnierzy nie cieszył się on jednak dużym zainteresowaniem. W Gdańsku nadal egzystowało wiele małych cmentarzy.
Tak w 1928 r. pisał o gdańskich cmentarzach Mieczysław Orłowicz: "Idąc dalej tą ulicą mijamy kilka leżących na stoku cmentarzów. (Gdańsk nie posiada cmentarza centralnego, ale każda parafia katolicka i ewangelicka posiada cmentarz własny, dzięki czemu Gdańsk ma kilkanaście cmentarzów, położonych przeważnie na zboczach góry Biskupiej i Jagiełłowej)."
Na zdjęciu poniżej - cmentarz z Chełmu.
zbiory R. Friehmana
Sytuacja zmieniła się w 1939 r. Po wybuchu II wojny światowej i włączeniu Gdańska do Rzeszy, władze hitlerowskie zaplanowały docelowe przeznaczenie tej nekropolii po zakończonej dla Niemiec zwycięskiej wojnie do pochówków żołnierzy Wehrmachtu poległych na różnych frontach oraz zasłużonych cywilnych osób. Pierwszych pochówków wojennych, żołnierzy niemieckich, dokonano na Cmentarzu Centralnym na początku września 1939 r. Byli to żołnierze, którzy zginęli 1 września 1939 r. w czasie szturmu na Polską Składnicę Tranzytową na Westerplatte. Według zapisków Willi Auricha kapelmistrza z pancernika Schleswig-Holstein, na Cmentarzu Centralnym pochowano w dniu 4 września 17 żołnierzy SS-Heimwehr, a 5 września odbył się tam pogrzeb 20 kolejnych żołnierzy SS-Heimwehr i sześciu żołnierzy kompanii szturmowej. Jako miejsce pochówku tych żołnierzy wybrano tarasy położone po prawej stronie zakrętu głównej alei. Dążąc w tym kierunku, w 1940 r. urządzono dojście i dojazd do cmentarza, sadząc wzdłuż chodników wysokie szpalery grabowe i wykonując centralnie położone rondo, ukierunkowujące komunikację pieszych i pojazdów przy cmentarzu.
Na zdjęciu poniżej - cmentarze w centrum miasta.
Od 1914 r. w budynku obecnej cerkwi przy ul. Traugutta mieściło się krematorium, należące do Towarzystwa Kremacji "Płomień" (Feuerbestattung Gesselschaft "Die Flamme ). Cmentarz znajdował się nieopodal krematorium i był międzywyznaniowy. Cmentarz widać na mapie z 1941 r.
Centralizacja cmentarzy nie oznaczała wcale, że nie były one rozlokowane także w dzielnicach. W dalszym ciągu istniało ponad 20 miejsc pochówku.
Cmentarz na Wisłoujściu tak wspomina była mieszkanka dzielnicy, Teresa: "Nagrobki były piękne z czarnego marmuru, były też tam nagrobki w kształcie graniastosłupów ze szlifowanego czarnego marmuru. Cmentarz już nie był ogrodzony- wchodził on w część pastwiska dla bydła. Nagrobki zostały rozkradzione przez szabrowników, a to co pozostało - a było tego jeszcze sporo - zrównane zostało z ziemią jak zaczęto budować Siarkopol. Był to koniec lat 60-tych i początek 70-tych ubiegłego wieku".
Po wojnie poniemieckie cmentarze były w przeważającej części rozbierane. Nie zabrakło sytuacji, gdzie usunięto nagrobki nie zajmując się ekshumacją. Pozyskany z nagrobków materiał często używano jako budulec do dróg, schodów itp.
W Nowym Porcie zgarnięte na stos nagrobki zostały przysypane ziemią i utworzono z nich górkę do zjazdów sankami. Z kolei we Wrzeszczu z nagrobków z pobliskiego kirkutu wykonano schody, nazywane schodami hańby.
W 2002 r. powstał Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy. Gdańsk stawia też tablice pamiątkowe w miejscach dawnych pochówków.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze