Sama nazwa geograficzna Wisłoujście pojawia się już w relacji z IX w. anglosaskiego podróżnika i szpiega Wulfstana. Pierwsze fortyfikacje wiążą się jednak z okresem panowania krzyżackiego w XIV w. Wtedy rycerze spod znaku czarnego krzyża ustanowili godność Mistza Ujścia. Urzędował on w wzniesionym w latach 1379-1382 blokhauzie, czyli drewnianej wieży na ziemnym nasypie zapewne otoczonym palisadą. Drewniana fortyfikacja ulegała częstemu zniszczeniu, między innymi za sprawą oblegających Gdańsk wojsk husyckich pod wodzą Jana Czapka z San. Byli to czescy najemnicy wspomagający Władysława Jagiełłę w jego zmaganiach z krzyżakami.
www.facebook.com/TwierdzaWisloujsciePrzewodnicy
Już za czasów Rzeczpospolitej w 1482 r. sam król Kazimierz Jagiellończyk uznał dotychczasowe drewniane fortyfikacje za niewystarczające. Być może stało się tak na skutek ciągłego zagrożenia ze strony sztormowej pogodny. Sztorm z 1465 r. poważnie uszkodził twierdzę. Zbudowano więc cylindryczną wieżę w stylu gotyckim, służącą za latarnię morską, najstarszą w Polsce i na południu Bałtyku.
Wraz z rozwojem broni palnej stało się konieczne rozbudowanie fortyfikacji. Rozbudowano twierdzę według projektu Antoniego Trappe o okrągłą basteję wieńca. Rozbudowa odbyła się w latach 1562-1563, tworząc dwie kondygnacje działobitni, na których stały nowoczesne armaty. Pod wieńcem znalazły się kazamaty służące jako magazyny i schrony. Następnie w latach 1573-1577 rozbudowano Twierdzę o drewniano-ziemne bastionowe fortyfikacje. Wtedy też Twierdza musiała przetrwać bardzo poważne oblężenie ze strony wojsk polskich, należących do będącego w konflikcie z miastem Stefana Batorego.
www.facebook.com/TwierdzaWisloujsciePrzewodnicy
Skuteczna obrona doprowadziła do powstania koncepcji zastąpienia bastionów drewniano-ziemnych murowanymi. Korekty do projektu rozbudowy oraz pieczę nad nią pełnił sławny Antoni van Obberghen twórca przebudowy słynnego "zamku Hamleta" w Konberg. Między twierdzami w Kronberg a Wisłoujściem widać zresztą olbrzymie podobieństwo. Bastiony od strony Wisły charakteryzują bardzo rzadkie kazamaty halowe, czyli olbrzymie pomieszczenia w poziomie podziemnym. Bastiony przybrały nazwy: Altyleryjski, Ostroróg, Furta Wodna i Południowo-Wschodni.
www.facebook.com/TwierdzaWisloujsciePrzewodnicy
Dodatkowo w roku 1593 zwieńczono wieżę ozdobnym hełmem w stylu renesansowym. Znajdowało się tam zmodyfikowane światło latarni morskiej, współczesne opisy świadczą o zaawansowaniu technicznym: "Pośrodku owej twierdzy wejść można na wysoką wieżę, na której znajduje się latarnia dokładnie otoczona i zamknięta szybami przedniej jakości, a w niej co wieczór zapala się cztery wielkie światła albo lampy, by w nocy dać znać żeglarzom".
W zabudowaniach wieńca urządzono Dom Komendanta Twierdzy, piekarnię oraz domy dla oficerów. Powstała również kuźnia, browar oraz koszary dla szeregowych żołnierzy. Uznano jednak ceglany fort za zbyt mały tworząc wokół niego ziemny, Szaniec Wschodni. Powstał on w latach 1624-1626 z projektu Piotra Janssena de Weert. Składał się z pięciu bastionów o nazwach: Pucki, Ostróg, Świński Łeb, Bielnik i Wiślany oraz dwóch lub trzech wysuniętych rawelinów. Po drugiej stronie rzeki powstał również ziemny Szaniec Zachodni, flankujący fortyfikacje Twierdzy. Dodatkowym sposobem obrony był przeciągnięty przez dno Wisły długi łańcuch, który w wypadku zagrożenia naciągano, przegradzając tym samym koryto rzeki.
www.facebook.com/TwierdzaWisloujsciePrzewodnicy
Na miejscu znalazły się również browar, piekarnia, a nawet kościół. W tym czasie wśród odwiedzających Gdańsk królów zanotowano inspekcję Wisłoujścia przez Zygmunta III Wazę. Był rok 1623 i Rzeczpospolita znajdowała się w stanie wojny ze Szwecją. Jak zanotowano: "Król jegomość spacerował po bastionach twierdzy ze świtą, a że była piękna, jasna pogoda, okręty Gustawa stojące na redzie na wprost twierdzy widoczne były całkiem wyraźnie. Wzdrygnął się na ten widok stojący tuż za królem marszałek koronny Opaliński i wyciągnął do połowy szablę ze słowami: O! Sk... syn! Co słysząc król obrócił się i rzekł: Czyj?! Na to stało się całkiem cicho" By historia stała się jasna współczesnemu odbiorcy należałoby nadmienić, że Gustaw Adolf był stryjecznym bratem polskiego króla.
Twierdza finansowana z budżetu miejskiego, zajmowała jednak szczególnie ważne miejsce w polskim systemie obronny, zwłaszcza w wonie ze Szwecją, kiedy mieściła się tu baza polskiej marynarki wojennej. Znajdował się tu również bardzo ważny punkt celny. Wielokrotnie była odwiedzana przez polskich królów oraz gości z zagranicy.
Francuski dyplomata Charles Ogier tak opisał swą wizytę: ?Doskonała to bez ochyby warownia, pod której ochroną spokojnie leży całe miasto Gdańsk, albowiem bez zezwolenia owej fortalicji nie może nic ani Wisłą w morze spłynąć, ani wpłynąć z morza do Wisły. Rozstawionych tam jest sto lub więcej dział wojennych, a mieszka wraz z żonami i dziećmi tysiąc żołnierzy, których widzieliśmy stojących w szykach wraz z ich oficerami. (...) na szczyt fortalicji musieliśmy się wdrapywać po wąziuteńkich schodkach. Dostaliśmy się w ten sposób do strażnicy (...) Zapisane jest tam imię ostatniego Zygmunta.? Po zdobyciu Gdańska, również sam Napoleon oglądał Twierdzę z wysokości Szańca Zachodniego. W międzyczasie uległ spaleniu na wskutek zaprószenia ognia z fajki żołnierza hełm renesansowy, ulokowano więc późnobarokowy który dotrwał do roku 1889.
www.facebook.com/TwierdzaWisloujsciePrzewodnicy
W międzyczasie Twierdza była trzykrotnie oblegania, pierwszy raz podczas wojny sukcesyjnej w 1734 roku, później podczas kampanii napoleońskich w 1807 roku, gdy Francuzi zajmowali Gdańsk, oraz w 1813, gdy się w nim bronili. Wówczas w zwieńczeniu nie mieściła się już latarnia morska, gdyż w roku 1758 przekopano Wisłę tworząc nowy tor wodny jako przeciwdziałanie nanoszeniu łach piasku wokół Twierdzy. Nazwano je Ost-Plate i West-Plate, stąd nazwa późniejszego półwyspu.
Oddalenie brzegu morskiego oraz utworzenie fortyfikacji Mewiego Szańca w wieku XIX spowodowało, że Twierdza traciła powoli swoje znaczenie militarne. Utworzono m.in. więzienie w którym w latach 1820?98 byli internowani polscy działacze społeczni i polityczni: Karol Marcinkowski, Ignacy Danielewski, Józef Chociszewski, oficerowie powstania listopadowego 1830?1831 r. Zaś w 1898 r. znany gdański poeta Johann Trojan za obrazę majestatu cesarza niemieckiego. Na kanwie pobytu polskich powstańców w twierdzy powstała powieść Brunona Zwarry "W gdańskiej twierdzy".
www.facebook.com/TwierdzaWisloujsciePrzewodnicy
Po demilitaryzacji Twierdza została oddana na mieszkania dla pracowników policji wodnej oraz kluby jachtowe i kajakowe. W fosie znajdowała się przystań Yachtclub Gone Wind. W trakcie II wojny światowej znajdowały się natomiast magazyny Kriegsmarine oraz kluby jachtowe Hitlerjugend.
Twierdza mocno ucierpiała na wskutek ostrzału wojsk sowieckich oraz bombardowań portu w wykonaniu wojsk alianckich. Zniszczona została wieża, domki oficerskie oraz koszary. Po wojnie krótko w latach 40 stacjonowały tu Wojska Ochrony Pogranicza. Później w twierdzy znajdowały się magazyny firmy spożywczej Dagoma. Przechowywano tu m.in. pulpę buraczaną, zacier wina owocowego oraz kiszone ogórki. Planowano utworzyć na miejscu m.in. hotel Orbis. Plany przerwało wprowadzenie tuż obok fortyfikacji silnie trujących zakładów Siarkopolu. W 1974 Fort Carre przejęło Muzeum Historii Miasta Gdańska.
www.facebook.com/TwierdzaWisloujsciePrzewodnicy
W ostatnich latach przeprowadzono szereg prac remontowo-konserwatorskich. Długofalową konsekwencją realizowanego Projektu będzie zabezpieczenie, konserwacja i udostępnianie elementów Twierdzy Wisłoujście. Okazjonalnie muzeum organizuje imprezy rekonstrukcyjne. Na razie twierdza jest otwarta tylko w sezonie i nie wiadomo kiedy to się zmieni.
mat. Oliwskiej Drużyny Najemnej Inogici
Cały czas na Twierdzy funkcjonuje też Polski Klub Morski z tradycjami z 1922 roku oraz wodny komisariat policji.
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze